La insul'o de feliĉ'ul'o'j
August Strindberg
El la la sved'a traduk'is Oskar Frode
Lingv'e redakt'is Frank'o Luin
Aranĝ'is: Frank'o Luin
ISBN 91-7303-060-0
ink'o@omnibus.se
http://www.omnibus.se/ink'o
Ink'o · Se-13542 TYRESÖ · Svedi'o
Decembr'o 2000
La tri'mast'ul'o ”Sved'a Leon'o” jam supr'e'n'tir'is la blind'vel'o'n kaj la boned'vel'o'n de la antaŭ'a mast'o antaŭ la fortik'aĵ'o de Elvsborg, kaj oni ĝust'e lev'is la ankr'o'n, kiam unu el la rem'boat'o'j de la dogan'o for'las'is la bord'o'n signal'ant'e, ke la ŝip'o ankoraŭ ne for'vetur'u; sed la vent'o jam ŝvel'ig'is la vel'o'j'n kaj la ŝip'o streĉ'is la ankr'o'ŝnur'o'n. La dogan'ist'o'j rem'is plej'ebl'e rapid'e; ili el'ĵet'is la fin'o'n de la ŝnur'o, kaj baldaŭ oni tir'is la dogan'a'n boat'o'n al la ŝip'korp'o. El la boat'o supr'e'n'ramp'is du jun'ul'o'j, kaj ili est'is tir'it'a'j tra kanon'pord'o en la ŝip'o'n; post ili'n oni ĵet'is led'a'n sak'o'n, kiu ŝajn'is est'i ili'a sol'a pak'aĵ'o. Tiam la dogan'boat'o de'nov'e for'vetur'is, dum ”Sved'a Leon'o,” kiu jam lev'is la ankr'o'n sur la ankr'o'trab'o'n, for'vetur'is mar'e'n per mal'grand'a'j antaŭ'vel'o'j, kaj salut'paf'is la kanon'o'j de la dekstr'a flank'o, al kio respond'is la fortik'aĵ'o.
”Sved'a Leon'o” hav'is ŝarg'o'n da forĝ'aĵ'o'j, drap'o'j kaj divers'aĵ'o'j; krom tio 500 pasaĝer'o'j'n, plej'part'e krim'ul'o'j'n, ven'ig'it'a'j'n el ankr'o'forĝ'ej'o'j, mal'liber'ej'o'j kaj pun'dom'o'j, kaj ĝi est'is destin'it'a al la koloni'o Nov'a Sved'uj'o en Nord-Amerik'o.
Post kiam la du jun'ul'o'j est'is pen'e sur'ramp'int'a'j tra la sub'plank'o kaj star'is sur la ferdek'o, ili si'n turn'is mal'antaŭ'e'n kaj, kvazaŭ hav'int'e la sam'a'n pens'o'n, ili el'ig'is la lang'o'n, ĉu al la fortik'aĵ'o aŭ al la land'o en'tut'e, kiu blu'et'e mal'aper'is iom post iom, tio'n difin'i est'us mal'facil'e. Mal'ŝarĝ'int'e tiel si'a'j'n patr'o'land'a'j'n sent'o'j'n, ili serĉ'is la kajut'o'n de la ŝip'estr'o en la mal'antaŭ'o por montr'i si'a'j'n legitim'aĵ'o'j'n kaj don'i klar'ig'o'n.
El la raport'o, kiu'n ili nun don'is, oni ek'sci'is, ke ili est'as Domin'us Lass'e Hulling kaj Peter Snagg, student'o'j ĉe la universitat'o de Upsal'a, ambaŭ plen'pruv'it'e kulp'a'j pri tio, ke en restoraci'o de la urb'o kaj ĉe drink'festen'o de sam'provinc'a'j student'o'j ili est'is parol'int'a'j mal'honor'e pri la reĝ'a profesor'o Serenissimus Olaus Rudbeckius kaj li'a ĵus el'don'it'a cent'jar'ec'e kolos'a verk'o Atlantik'o aŭ Manhem, en kiu la glor'o'n de la patr'uj'o alt'ig'is la aŭtor'o tiom, kiom ĝis tiam oni ne pens'is aŭ antaŭ'sent'is, ĉar la nom'it'a Serenissimus kun plen'a evident'ec'o pruv'is deriv'e, ke Sved'uj'o est'is neni'o mal'pli ol la lul'il'o de la hom'ar'o. Pro ili'a mal'saĝ'a kaj mal'honor'a dub'o la pli'citat'a'j'n Hulling kaj Snagg oni ĵet'is en mal'liber'ej'o'n sed, ĉar ili kondut'is mal'dec'e kaj pun'ind'e en ĉi rest'ad'ej'o pli mal'vast'a ol san'ig'a, oni kondamn'is ili'n al pun'bat'a kur'ad'o kaj pun'dom'o.
Ricev'int'e pardon'o'n pro la special'a mild'ec'o de li'a reĝ'a moŝt'o, ili ricev'is la permes'o'n for'sav'i si'n el la regn'o kaj for'vojaĝ'i al Nov'a Sved'uj'o per ”Sved'a Leon'o.”
La ŝip'estr'o ricev'is la klar'ig'o'n kun fort'a rid'o. Li neni'o'n aŭd'is ĝis nun pri tiu libr'o ”Atlantik'o” sed ek'sci'int'e, ke ĝi pretend'is pri'trakt'i, ke Sved'uj'o est'as la sub'akv'iĝ'int'a ”Atlantid'o” aŭ la Insul'o de la Feliĉ'ul'o'j, li tuj sam'opini'is kun la student'o'j kaj klar'ig'is, ke ĉiu mar'ist'o sci'as, ke ”Atlantid'o” situ'as en la Grand'a ocean'o, kiu ĝust'e laŭ tiu sam'a insul'o ricev'is si'a'n nom'o'n, t. e. Atlant'a ocean'o. Tiam li bon'ven'ig'is la lert'a'j'n sinjor'o'j'n kaj far'iĝ'is ili'a bon'a amik'o.
Favor'at'a de bon'a'j vent'o'j la vojaĝ'o ir'is tra Nord'a mar'o, la Angl'a kanal'o kaj oni en'ir'is la Hispan'a'n mar'o'n. Ĉar pro risk'o de averi'o oni ne kuraĝ'is hav'i la mal'liber'ul'o'j'n lig'it'a'j, kaj ceter'e ne tim'is for'kur'o'n aŭ ribel'o'n, ĉar ĉiu'j deklar'is si'n kontent'a'j je la for'ir'o, ili pov'is si'n mov'i liber'e kaj ili kondut'is bon'e kaj bon'mor'e. La edz'iĝ'int'o'j re'ricev'is si'a'j'n edz'in'o'j'n kaj infan'o'j'n, kiu'j'n ili ne vid'is dum mult'a'j jar'o'j. Ili est'is tre feliĉ'a'j, kaj feliĉ'o ig'is ili'n bon'a'j. Sed ili ver'e ne est'is danĝer'a'j. Kelk'a'j el ili est'is atak'int'a'j per tranĉ'il'o dum ebri'ec'o, ali'a'j est'is for'kur'int'a'j de soldat'serv'o, ali'a'j est'is ŝtel'int'a'j frukt'o'j'n de najbar'a'j arb'o'j, ĉar ili mem ne posed'is arb'o'j'n. El'las'it'a'j el mal'hel'a'j, mal'san'ig'a'j mal'liber'ej'o'j ili ĝu'is sen'lim'e la perspektiv'o'n de la grand'a mar'o, kiu ĉirkaŭ'is ili'n per lum'o. Ĉio est'is por ili nov'a kaj ili lud'is sur la ferdek'o kvazaŭ infan'o'j. Jen ili vol'is rigard'i delfen'o'n danc'ant'a sur la ond'o, jen ili dezir'is rigard'i la ŝip'an'o'j'n kapt'ant'a'j ŝark'o'n aŭ flug'fiŝ'o'n.
Ĉar ili est'is liber'ig'it'a'j de labor'o, la tut'a vojaĝ'o ŝajn'is al ili kvazaŭ fest'o'tag'o, kaj sen zorg'o'j pri la viv'rimed'o'j ili al'tabl'iĝ'is por ricev'i simpl'a'n, sed sufiĉ'e nutr'a'n manĝ'aĵ'o'n.
La du student'o'j, kiu'j est'is hav'int'a'j ŝnur'o'n ĉirkaŭ la kol'o, sed est'is liber'ig'it'a'j de tia pun'o, si'n rigard'is iel kiel kun'krim'ul'o'j'n kaj kon'at'iĝ'is kun la eks'mal'liber'ul'o'j, kiu'j dev'is re'komenc'i la batal'o'n por la viv'o en nov'a land'o sub nov'a'j kondiĉ'o'j. Lass'e est'is pro natur'o kaj eduk'o al'ven'int'a al la opini'o, ke ĉiu okaz'int'aĵ'o est'as plej bon'a; Peter mal'e opini'is, ke ĉio est'as mal'bon'a. Kaj oft'e la du kamarad'o'j mal'pac'iĝ'is en si'a'j opini'o'j pri la mond'o, dum kio oft'e okaz'is, ke du'on'o de la aŭskult'ant'o'j parti'an'iĝ'is al Lass'e kaj la ali'a al Peter. Pro tio la ŝip'kurac'ist'o unu foj'o'n ĉes'ig'is la disput'o'n tiel, ke li klar'ig'is, ke ambaŭ parti'o'j est'as prav'a'j. ”La viv'o est'as kaj nigr'a kaj blank'a,” li dir'is.
”Kiu okaz'e vid'is nur la nigr'a'n flank'o'n, kred'as, ke ĉio est'as nigr'a; kiu okaz'e vid'is nur la blank'a'n, tiu opini'as, ke ĉio est'as blank'a.” Kaj je tio ili kontent'iĝ'is.
Tia'manier'e ili al'ven'is al la naŭ insul'o'j de la Azoroj. Tie ili ricev'is la permes'o'n ir'i sur'ter'e'n por streĉ'i la krur'o'j'n. Ili opini'is, ke ili al'ven'is al paradiz'o, ĉar tie kresk'is vin'o, maiz'o, oranĝ'o'j, ananas'o'j kaj melon'o'j sub liber'a ĉiel'o. Vir'o, kiu est'is labor'int'a dum ses jar'o'j en ankr'o'forĝ'ej'o pro tio, ke li est'is tranĉ'il'e pik'int'a ali'a'n vir'o'n, far'iĝ'is tiel ĝoj'a, ke oni dev'is li'n lig'i, kaj lig'it'a li kuŝ'is apud river'et'o kaj manĝ'is oranĝ'o'j'n, tiel, ke li est'is flav'a en la vizaĝ'o kaj kri'is, ke li est'as Adamo. Pro tio li ankaŭ dezir'is si'n tut'e sen'vest'i kaj vest'i si'n nur per tabak'foli'o, sed la ŝip'o'pastr'o, kiu okup'iĝ'is pri li klar'ig'is, ke est'as pek'o promen'i sen vest'o'j, sed la vir'o argument'is laŭ la Sankt'a Skrib'o kaj la sankt'a histori'o, ke post la unu'a pek'o Adamo est'is vest'it'a nur per fig'foli'o, pro kio li opini'is hav'i la rajt'o'n si'n vest'i per tabak'foli'o. Sed tiam la pastr'o help'e de la patriark'o'j kaj Flor'a Exotica Sacra evident'ig'e pruv'is, ke fig'foli'o ne est'as tabak'foli'o.
Fin'e la pasaĝer'o'j'n oni konduk'is sur'ŝip'e'n; oni ek'vetur'is direkt'ant'e la pru'o'n rekt'e al Antigua. Ĝis tiam la vojaĝ'o est'is kviet'a kaj bon'a escept'e de vent'eg'o tra'viv'it'a en Nord'a mar'o.
Sed nun, kiam ili est'is en'ir'ont'a'j la region'o'n de la sen'ŝanĝ'a vent'o, ili hav'is sen'vent'ec'o'n. La mar'o ili'n ĉirkaŭ'is kiel hidrarg'a horizont'o, sur kiu la ŝip'o mov'iĝ'is kiel magnet'a verg'et'o.
La varm'eg'o far'iĝ'is ne'toler'ebl'a; la gudr'o flu'is el la tut'a sen'mov'a ŝnur'ar'o kaj el la kun'ig'o'j de la ŝip'korp'o. Dum la tut'a tag'o oni sur'ŝpruc'is la ŝip'o'n tim'ant'e, ke ĝi ek'flam'iĝ'os. Tia'manier'e for'pas'is ok tag'o'j.
Tiam fru'maten'e la observ'ist'o ĉe la antaŭ'a mast'o atent'ig'is, ke nord'e nub'o vid'ebl'as. La ŝip'estr'o, sci'ant'e kio'n tio signif'as, tuj ŝnur'fiks'ig'is la kanon'o'j'n kaj ĉio'n mov'ebl'a'n, ŝtop'is la fend'et'o'j'n inter luk'o'j kaj apertur'o'j kaj pret'ig'is la hom'o'j'n por la plej mal'bon'a okaz'ont'aĵ'o.
Post kelk'a'j hor'o'j, ĉe la maten'manĝ'o, nigr'a stri'o aper'is ĉe la horizont'o; kelk'a'j'n hor'o'j'n post'e oni aŭd'is bru'eg'o'n kvazaŭ ond'eg'o'j frap'us mar'bord'o'n aŭ kvazaŭ bru'o de vetur'il'o'j en urb'o, kaj super la akv'o al'ven'is la vent'eg'o. Antaŭ ol la vel'o'j est'is sen'danĝer'ig'int'a'j la ŝip'o'n, la vent'eg'o for'blov'is mar'e'n vel'o'stang'o'j'n kaj mast'pint'o'j'n, kaj nur per sub'vel'o'j ”Sved'a Leon'o” est'is pel'at'a sud'e'n, ĉiam antaŭ'e'n sen sci'o pri la cel'o.
La vent'eg'o furioz'is dum tri tag'o'j kaj ĉiu'moment'e oni est'is pret'a'j aŭd'i, ke la kil'o ek'tuŝ'is la fund'o'n. La pastr'o leg'is kaj preĝ'is kaj klar'ig'is, ke oni ne pov'as atend'i i'o'n ali'a'n, ĉar oni hav'as nur krim'ul'o'j'n sur'ŝip'e. Li memor'ig'is pri Jonaso kaj propon'is al la ŝip'estr'o, ke laŭ la vort'o'j de la profet'o Jon'a, ĉap. I, vers. 12 kaj sekv'ant'a'j, oni dev'as el'ĵet'i de la ŝip'o ĉiu'j'n krim'ul'o'j'n por sav'i la just'ul'o'j'n, sed la ŝip'estr'o mal'konsil'is. Kiam la danĝer'o est'is plej grand'a, Lass'e Hulling ir'is al la pastr'o kaj prezent'is al li propon'o'n, ke oni tuj aranĝ'u ĝeneral'a'n konfes'o- kaj preĝ'o'tag'o'n, ”ĉar,” li dir'is, ”nur krim'o'j ne'pent'it'a'j mal'alt'ig'as la teler'o'n de la pes'il'o.” La propon'o'n oni akcept'is, kaj la konfes'o, de kiu est'is liber'ig'it'a'j la krim'ul'o'j'n pro tio, ke ili ne hav'is ne'konfes'it'a'j'n krim'o'j'n, komenc'iĝ'is.
Ĉe far'it'a ekzamen'o evident'ig'is, ke neni'u just'ul'o trov'ig'as sur'ŝip'e. Sed la vent'eg'o tamen daŭr'is. Tiam oni aŭd'is mal'laŭt'a'n murmur'o'n supr'e'n'lev'iĝ'ant'a'n el la kajut'o'j de la antaŭ'aĵ'o.
Oni est'is medit'int'a long'temp'e, kaj fin'e ruz'ul'o ek'pens'is, ke ankaŭ la pastr'o dev'as konfes'i. Ĉar nur li est'is ne'konfes'int'a si'a'j'n pek'o'j'n. La propon'o'n oni akcept'is aplaŭd'e, sed rest'is nun la demand'o pri konfes'pren'ont'o.
Peter Snagg si'n fin'e anonc'is, alud'ant'e si'a'n ekzamen'o'n pri la hebre'a lingv'o por la pastr'ec'o. La pastr'o van'e protest'is. Li est'is lig'it'a al la ĉef'a mast'o, kaj, ricev'int'e mal'mild'a'j'n riproĉ'o'j'n kaj afabl'a'j'n admon'o'j'n, li konfes'is dum abund'a plor'ad'o, ke en si'a jun'ec'o li mal'virt'ig'is konfirm'ot'in'o'n.
Nun oni far'is inter'konsil'iĝ'o'n, je kiu part'o'pren'is ankaŭ la pasaĝer'o'j, kaj ĉar la pastr'o jam est'is voĉ'don'int'a, ke oni ĵet'u en la mar'o'n ĉiu'j'n krim'ul'o'j'n, kvin'cent person'o'j'n, oni baldaŭ el'dir'is la verdikt'o'n, ke la pastr'o ir'u en la mar'o'n laŭ la vort'o'j de la profet'o Mika, ĉap. XII, vers. 10 kaj sekv'ant'a'j. Kaj last'foj'e preĝ'int'e, li est'is ĵet'it'a en la mar'o'n.
Sed la vent'eg'o nur kresk'is. Fin'e de la sep'a tag'o dum la du'a nokt'a gard'ad'o la ŝip'o grund'iĝ'is. Kri'eg'o respond'is la bru'o'n de la ŝip'korp'o, kies antaŭ'aĵ'o est'is lev'it'a per rif'o, tiel ke ĝi star'is supr'e'n-mal'supr'e'n. La kanon'o'j mal'lig'iĝ'is de la ŝnur'eg'o'j kaj tra'bat'is la sub'plank'o'n. Je tag'iĝ'o la ŝip'o komenc'is sub'akv'iĝ'i.
Sed tiam, kontraŭ'vent'e, oni vid'is ter'o'n.
La plej'mult'o jam en'ir'is boat'o'j'n, sed temp'o'n ili ne hav'is por kun'pren'i eĉ pec'et'o'n de proviz'aĵ'o, vest'o'j aŭ il'o'j. Kiam la sun'o lev'iĝ'is, ili ĉiu'j est'is si'n sav'int'a'j, t. e. ses'cent hom'o'j, kaj bon'ord'e ili el'boat'iĝ'is, sed la ŝip'o sub'akv'iĝ'is kiel ŝton'o, kiam ili met'is la pied'o'n sur la ter'o'n.
Post sep tag'o'j da pen'o'j kaj sen'dorm'o la vojaĝ'ant'o'j est'is tiel lac'eg'a'j, ke ili tuj kuŝ'iĝ'is sur la ter'o por dorm'i sub la arb'o'j, kiu'j kresk'is sur la bord'o, sed Lass'e Hulling kaj la ŝip'estr'o for'ir'is por esplor'i.
Ili neniam antaŭ'e vid'is tiel strang'a'n, bel'eg'a'n land'o'n; jen ili'a unu'a rimark'o, kiam ili est'is dev'ig'it'a'j for'pren'i si'a'j'n vest'o'j'n pro la varm'o. Kio ili'n mir'ig'is antaŭ ĉio est'is trov'i je tiel nord'a latitud'o — ĉar ili est'is ankoraŭ tre nord'e de la ekvator'o — tiel varm'a'n, tropik'a'n klimat'o'n; sed ili baldaŭ trov'is la kaŭz'o'n en vulkan'o, kiu alt'iĝ'is mal'krut'e kiel bastion'o kontraŭ la nord'a vent'o kaj sam'temp'e pro si'a sub'ter'a varm'o ŝanĝ'is la insul'o'n en oranĝeri'o'n. Ĉie ili vid'is palm'o'j'n kun daktil'o'j kaj kokos'o'j, artokarp'o'j'n, banan'arb'o'j'n aŭ pizang'o'j'n, spec'o'n da or'a'n ̧arbo, ananas'arb'o'j'n, fig'arb'o'j'n, gigant'a'j'n frag'uj'o'j'n, melon'uj'o'j'n, kiu'j aŭ port'as aŭ port'os frukt'o'j'n. Ke ter'o konsist'ig'is insul'o'n est'is sen'dub'e. River'et'o'j serpent'um'is sub ombr'o'plen'a ark'aĵ'o de tamarind'o, kaj en la ruĝ'a granit'o ili trov'is font'o'j'n kun glaci'e mal'varm'a akv'o, kio ili'n mir'ig'is, ĉar ili sci'is, ke la ter'o est'as vulkan'a.
Papag'o'j, kolibr'o'j kaj tukan'o'j en ruĝ'a'j, verd'a'j, blu'a'j, flav'a'j kaj or'kolor'a'j plum'o'j ĉirkaŭ'flug'is en la arb'o'j kun dolĉ'a kant'ad'o — ne tia de la kri'ant'a'j ekzempler'o'j, kiu'j'n ili jam vid'is en kaĝ'o'j — sed nur tia'j'n best'et'o'j'n ili vid'is. Ili'a ekskurs'o ir'is sub ombr'o de arb'o'j, tra flor'ant'a'j herb'ej'o'j, kiu'j etend'iĝ'is ĝis la mar'bord'o. La varm'o far'iĝ'is ĉiam pli prem'ant'a, tiel ke est'is neces'e for'las'i unu vest'aĵ'o'n post la ali'a sur la ter'o. Ĉirkaŭ tag'mez'o ili sur'grimp'is la vulkan'o'n, kiu ŝajn'is esting'iĝ'int'a kaj ĉirkaŭ vesper'o ili pov'is ripoz'i por la nokt'o ĉe ĝi'a mal'supr'o sub apart'a palm'foli'o sen tim'i atak'o'j'n de hom'o'j nek de best'o'j, ĉar ili est'is nun konfirm'int'a'j si'a'j'n supoz'o'j'n, ke ili si'n trov'as sur insul'o mal'hav'ant'a danĝer'a'j'n best'o'j'n aŭ hom'o'j'n.
Re'ven'int'e la sekv'ant'a'n tag'o'n al la lok'o, kie ili sur'ter'iĝ'is, ili trov'is la kun'vojaĝ'ant'o'j'n etend'it'a'j'n sub la arb'o'j, sat'a'j, du'on'nud'a'j kaj rev'ant'a'j. Lass'e, plej lert'a kaj plej brav'a el ĉiu'j, est'is elekt'it'a prezid'ant'o de la kun'sid'o nun far'at'a. Oni tut'cert'e trov'is la insul'o'n bon'eg'a, sed neces'is pens'i pri la est'ont'ec'o. La unu'a demand'o koncern'is loĝ'ej'o'j'n, ĉar oni atend'is vintr'o'n.
Lass'e tuj respond'is al tiu demand'o per tio, ke laŭ ĉiu'j kalkul'o'j est'as nun vintr'o'mez'o. Tiu'j, kiu'j dezir'as loĝ'i en mucid'a'j kaban'o'j, pov'as amuz'iĝ'i kaj romp'i arb'o'j'n kaj ili'n sen'ŝel'ig'i per la ung'o'j, ĉar ĉiu'j il'o'j for'est'is. Tiu'j, kiu'j prefer'as kviet'o'n kaj ripoz'o'n, pov'as kontent'iĝ'i je ŝirm'ej'o'j sub la arb'o'j. La du'a tim'o koncern'is manĝ'aĵ'o'n. Lass'e asert'is, ke laŭ li'a'j observ'o'j pri arb'o'j kaj herb'o'j, manĝ'aĵ'o ne mank'os ĉi tie dum la tut'a jar'o, ĉar kiam unu arb'o ĉes'os don'i frukt'o'j'n, ali'a komenc'os. La tri'a kontraŭ'parol'o ven'is flank'e de la vir'in'o'j, kiu'j tim'eg'e antaŭ'vid'is la tag'o'n, kiam est'os neces'e ir'i sen vest'o'j. Lass'e ili'n atent'ig'is pri tio, ke, ĉar jam mez'e de la vintr'o ili est'as du'on'e nud'a'j, kiam ven'os printemp'o, ili nepr'e dev'os, vol'e ne'vol'e, ir'i tut'e nud'a'j pro la varm'eg'o.
Post kiam ili est'is trankvil'ig'it'a'j pri la mank'o de manĝ'aĵ'o'j, vest'o'j, loĝ'ej'o'j, brul'ŝtof'o kaj akv'o, nur rest'is kontent'iĝ'i je la cirkonstanc'o'j. Kaj ili kontent'iĝ'is. Sed unu konsil'o'n Lass'e don'is al ili: ke ili ne rest'u ĉiu'j sur la sam'a lok'o, sed dis'ir'u ĉi'e'n sur la insul'o. Kiam komun'a afer'o est'as pri'parol'ot'a, li ili'n kun'ven'ig'os per korn'o, kiu'n li hav'ig'os al si. Kaj tiam ili dis'ir'is, sed nur post kiam Lass'e est'is elekt'it'a ĉef'o, kaj li far'is en tiu funkci'o parol'ad'o'n, en kiu li ili'n admon'is al manĝ'ad'o, trink'ad'o kaj ĝoj'o, ĉar nun ili ven'is al unu el la insul'o'j de la feliĉ'ul'o'j, pri tio ne est'as dub'o, kaj li nur dezir'is hav'i profesor'o'n Rudbeckius tie apud si, tiam li cert'e ig'us li'n for'manĝ'i li'a'n Atlantik'a-n kun'e kun led'a'j kovr'il'o'j kaj ĉio.
Nokt'e ĉiu ek'loĝ'is sub kelk'a'j foli'o'j al'kroĉ'it'a'j al arb'o'branĉ'o'j.
Sed la sekv'ant'a'n maten'o'n Lass'e kun'ven'ig'is si'a'j'n plej proksim'a'j'n amik'o'j'n, t. e. la ŝip'estr'o'n, Peter Snagg, kaj la kurac'ist'o'n. Hav'ig'int'e al si maten'manĝ'o'n per sku'o de daktil'arb'o, Lass'e atent'ig'is pri cert'a'j grav'a'j demand'o'j, al kiu'j la est'ont'ec'o respond'os plej cert'e. La unu'a'n demand'o'n li direkt'is al la kurac'ist'o: ĉu ili pov'os viv'i sen viand'o kaj sal'o? La kurac'ist'o opini'is, ke laŭ ĉio, kio'n li leg'is en libr'o'j pri vojaĝ'o'j, ili en tiel varm'a klimat'o eĉ ne toler'us viand'o'n, kaj koncern'e sal'o'n, la frukt'o'j en'hav'as tiom da sal'o'j, ke ĝi ne est'os plu neces'a.
Dum tiu diskut'o ili aŭd'is kri'o'n el la plej proksim'a'j arbust'o'j. Oni al'port'is vir'o'n, pal'a'n kiel mort'int'o kaj kun evident'a'j sign'o'j de venen'iĝ'o. Laŭ far'it'a'j demand'o'j montr'iĝ'is ke, log'it'a de dezir'o je viand'o, li per ŝton'o mort'ig'is bird'o'n, kiu'n li vol'is manĝ'i, sed li'n tuj atak'is naŭz'o kaj kolik'o. La kurac'ist'o ordon'is, ke li ne plu prov'u manĝ'i viand'o'n, kaj tiel la grav'a demand'o est'is decid'it'a.
La du'a'n demand'o'n prezent'is Peter Snagg pri la en'konduk'o de publik'a di'serv'o, popol'registr'ad'o kaj leĝ'a'j aŭtoritat'o'j. Li kon'is la malic'o'n de la hom'o'j, kaj post kiam tia mult'o da sen'taŭg'ul'o'j rest'os dum kelk'a temp'o sen labor'o, oni baldaŭ vid'os, kiel ili'a soci'o est'os ĝen'at'a de mal'pac'o. Pro tio li propon'is, ke la preĝ'ej'a kompendi'o, de kiu li sav'is unu ekzempler'o'n kun'e kun unu de la leĝ'ar'o, est'u tra'stud'at'a.
Lass'e kontraŭ'dir'is, ĉar nun, kiam ĉiu'j kaŭz'o'j por mal'konsent'o'j, nom'e mank'o de manĝ'o, vest'o'j kaj loĝ'ej'o'j est'as for'ig'it'a'j, ankaŭ la krim'o'j ĉes'os. Kiu vol'os ŝtel'i, kiam li hav'os pli ol sufiĉ'e da manĝ'o ĉiu'tag'e kaj ne bezon'os i'o'n pren'i? Kiu dezir'os mort'ig'i, kiam kaŭz'o por envi'o ne ek'est'os, ĉar ĉiu'j est'os sam'e riĉ'a'j kaj potenc'a'j? Kiu vol'os penetr'i dom'o'n, kiam neni'u dom'o trov'iĝ'as por ĝi'n per'fort'e penetr'i? Kiu vol'os mort'ig'i infan'et'o'n, kiam la infan'o'j hav'os pli ol sufiĉ'e da manĝ'aĵ'o kaj neni'u bezon'os tim'i trud'i si'n al la soci'o? Prov'e li pren'is la leĝ'ar'o'n kaj tra'leg'is kelk'a'j paragraf'o'j, la unu'e trov'it'a'j'n.
Lass'e, mal'ferm'int'e la leĝ'ar'o'n, leg'is:
”Unu'e: Kamp'ar'a kod'o. Tiu'n ni pov'as sen'risk'e mal'atent'i,
ĉar ni ne hav'as bien'ul'o'j'n. Ĉu vi tio'n aprob'as?”
”Jes,” respond'is la ĉe'est'ant'o'j.
”Du'e: Leĝ'o'j pri hered'o! Kio'n hered'i? Fig'foli'o'n aŭ kokos'a'n ŝel'o'n? Est'u for'strek'ot'a. Ĉu ne?”
”Jes,” respond'is la ĉe'est'ant'ar'o.
”Tri'e: Konstru'kod'o! Ĉap. 1. Kia'manier'e difin'i vilaĝ'a'n teritori'o'n kaj divid'i kamp'o'j'n. Ĉap. 2. Kia'manier'e konstru'i grund'o'n! Ĉar nun tut'e ne est'as konstru'ot'e aŭ divid'ot'e, ni for'strek'u ankaŭ ĉi tiu'n kod'o'n, ĉu ne?”
”Jes,” respond'is la ĉe'est'ant'ar'o.
”Kvar'e: Eklezi'a kod'o! Ĉar ni ne hav'as preĝ'ej'o'n, ni dev'as for'strek'i ankaŭ ĝi'n.”
”Jes, ”respond'is la ĉe'est'ant'o'j.
”Kvin'e: Kod'o kriminal'a! Ĝi kompren'ebl'e for'fal'as sekv'e de tio, kio'n ni dir'is pri ŝtel'ad'o, pri rab'o kaj mort'ig'o, ĉar la kaŭz'o'j for'fal'is.”
”Jes,” respond'is la ĉe'est'ant'o'j.
”Ses'e: Edz'iĝ'a kod'o! Ĉu vi vol'as prokrast'i tiu'n demand'o'n, ĝis kiam la est'ont'ec'o don'os al ni iom da spert'o? La edz'ec'o de'pend'as de la ter'o kaj ĉar ter'posed'o ne ekzist'as, ankaŭ edz'ec'o ne ekzist'as.”
”Jes,” respond'is la ĉe'est'ant'o'j.
Peter Snagg kontraŭ'dir'is.
”Nun,” inter'romp'is Lass'e, ”ni est'as do for'ig'int'a'j la tut'a'n leĝ'ar'o'n, kaj nur la kovr'il'o'j rest'as! Tiu'j'n Peter Snagg ricev'os kiel memor'aĵ'o'n, ĉu ne?”
”Jes,” rid'is la ĉe'est'ant'o'j, sed Peter ne kapitulac'is. ”Mi mal'konsent'as,” li dir'is. ”Kia'manier'e soci'o pov'os ekzist'i sen leĝ'o'j?”
”Aŭskult'u, Peter,” respond'is Lass'e. ”La leĝ'o'j'n oni kre'is por for'ig'i la difekt'o'j'n de la soci'o, soci'o mal'hav'ant'a difekt'o'j'n ne bezon'as leĝ'o'j'n! Ĉu mi est'as prav'a?”
”Prav'a vi est'as,” respond'is la ĉe'est'ant'o'j.
”Sed Peter Snagg,” re'dir'is Lass'e, ”pli prefer'as difekt'a'n soci'o'n kun leĝ'o'j ol perfekt'a'n sen leĝ'o'j.”
Nun Peter ek'parol'is.
”Mi mal'atent'as la demand'o'n pri burĝ'a leĝ'o, pri ĝi est'u laŭ vi'a vol'o, sed soci'o sen religi'o ne pov'as ekzist'i.”
”Bon'e,” dir'is Lass'e, ”pri tio vi est'as prav'a! Religi'o est'as neces'a! Sed ni pri'pens'u, ĉu la mal'nov'a religi'o taŭg'os por ni'a'j nov'a'j kondiĉ'o'j! Ĉu vi bon'vol'as mi'n aŭskult'i dum moment'o?”
”Jes,” respond'is la ĉe'est'ant'o'j.
”Nun mi komenc'as de la komenc'o, dir'is Lass'e, aŭ per la unu'a pek'o. Nud'a'j la hom'o'j ir'is en paradiz'o, sed ili ne labor'is. Bon'e! Tiam ne'permes'it'e ili manĝ'is de la arb'o de kon'o kaj est'is for'pel'it'a'j ĉirkaŭ la ter'o'n por labor'i. Nu, ni re'trov'is paradiz'o'n, sed paradiz'o'n sen ia arb'o de kon'o. Ni do ne pov'us pek'i, eĉ se ni tio'n tre dezir'us. Kaj eĉ far'int'e tio'n, oni ni'n ankaŭ ne pov'as for'pel'i, ĉar ni pov'us neni'e'n ir'i, nek dev'ig'i labor'i, ĉar ni ne hav'as il'o'j'n. Do, la unu'a pek'o ne valor'as, kaj ĝi'n oni ne pov'as aplik'i en la nun'a'j kondiĉ'o'j. Ĉu vi tio'n aprob'as?”
”Jes,” respond'is la ĉe'est'ant'o'j grat'ant'e la kap'o'n, sed la ŝip'estr'o, for'pren'int'a la ĉemiz'o'n, ir'is al la bord'o por ban'i si'n.
”Do,” daŭr'ig'is Lass'e, ”ĉar la arb'o de kon'o ne ekzist'as, pek'o ne ekzist'as; ĉar pek'o ne ekzist'as, re'pac'iĝ'o ne est'as neces'a, kaj per tio la tut'a dogm'ar'o sen'valor'iĝ'as. Ĉu vi tio'n aprob'as?”
”La pruv'o'n oni dev'as nepr'e aprob'i,” dir'is Peter, ”sed la natur'a bezon'o de la hom'o pri religi'o ne est'as detru'ebl'a.”
”Mi tio'n aprob'as,” respond'is Lass'e, ”sed se est'us natur'e ir'i al preĝ'ej'o'j kaj orgen'i, tiu bezon'o dev'us ekzist'i ĉe tiu'j popol'o'j. Nu, ĝi ne ekzist'as ĉe la sovaĝ'ul'o'j, do ne est'as natur'e dorm'et'i en preĝ'ej'o'j, orgen'i, al'kroĉ'i himn'o'cifer'o'j'n kaj ricev'i mon'kolekt'o'n, sed tio est'as akir'it'a bezon'o. Bon'e! Kio'n oni hav'ig'is, oni ankaŭ pov'as perd'i. Ni vid'u, ĉu ni ne perd'os la bezon'o'n ricev'i insult'o'j'n de drink'em'a pastr'o aŭ for'don'i la last'a'n bov'in'o'n, kiam la pastr'o laŭt'leg'os preĝ'o'j'n por mort'int'o ktp. — ni vid'u, mi dir'as.”
La kurac'ist'o sekv'is la ekzempl'o'n de la ŝip'estr'o kaj for'ir'is al la mar'bord'o.
”Est'as tro varm'e por pri'parol'i teologi'o'n,” li dir'is.
”Sed,” kontraŭ'dir'is Peter Snagg, ”la sakrament'o'j, la fest'o'tag'o'j, tiu'j bel'eg'a'j moment'o'j de feliĉ'a trankvil'ec'o!”
”La sakrament'o'j'n oni ne pov'as distribu'i, ĉar ni ne hav'as sankt'e ŝmir'it'a'n pastr'o'n.”
”Sed,” respond'is Peter, ”oni pov'us iu'n sankt'ig'i.”
”Ne,” dir'is Lass'e, ”tiam episkop'o est'os neces'a, kaj ni ne hav'as episkop'o'n. Ceter'e ni ne hav'as vin'o'n, ĉar mi ne vid'is vin'ber'o'j'n.”
”Koncern'e tio'n last'a'n,” kontraŭ'dir'is Peter, kiu est'is jam mal'sek'a pro ŝvit'o, ”vin'o'n oni pov'us anstataŭ'i per kokos'a lakt'o, ananas'a aŭ fig'a suk'o.”
”Ne'ebl'e,” dir'is Lass'e, ”ĉar tiam est'us neces'e fals'ig'i la tekst'o'n. Bon'e atent'u: Jesuo dir'is al si'a'j disĉipl'o'j: Mi est'as la vin'ber'uj'o kaj vi est'as la branĉ'o'j; li ne dir'is: Mi est'as la kokos'arb'o kaj vi est'as la nuks'o'j, aŭ: mi est'as la ananas'arb'o kaj vi est'as la dorn'o'j, aŭ: mi est'as la fig'arb'o, kaj vi est'as la foli'o'j. Do, se oni komenc'us fals'ig'i la tekst'o'n en unu lok'o, oni nepr'e fals'ig'u ĉio'n. Sam'e ni ankaŭ ne hav'as pan'o'n. Tiam oni dev'us pren'i pizang'o'n kaj ananas'o'n kaj ŝanĝ'i la formul'o'n jen'e: Pren'u kaj manĝ'u ĉi tiu'n pizang'o'n.”
”Ne,” dir'is Peter, ”nun komenc'as far'iĝ'i tro varm'e. Nun mi ir'as mi'n ban'i; ĉu vi kun'ir'as?”
”All right,” dir'is Lass'e, ”ni for'las'u la teologi'o'n!”
Kaj tiam ili ir'is si'n ban'i.
Unu jar'o jam pas'is. De ĉio, kio'n ili tim'is, neni'o okaz'is. La vintr'o est'is sam'e varm'a kiel la somer'o. La sezon'o'j diferenc'is unu de la ali'a nur per la mal'sam'a'j produkt'o'j, kiu'j est'iĝ'is, kaj laŭ la temp'o de ili'a matur'iĝ'o. Lass'e jam aranĝ'is almanak'o'n. Per tio ĉiu'n ted'a'n sam'ec'o'n de manĝ'o ili evit'is, kaj ili fart'is bon'eg'e. Do ili hav'is kvar sezon'o'j'n po tri monat'o'j: la pizang'o, la pan'frukt'o, la daktil'o kaj la kokos'o. La pizang'o aŭ januar'o-mart'o matur'ig'is ananas'o'j'n kaj oranĝ'o'j'n; la pan'frukt'o, april'o-juni'o, matur'ig'is gigant'a'j'n frag'o'j'n kaj fig'o'j'n; la daktil'o, juli'o-septembr'o, matur'ig'is persik'o'j'n kaj ĉeriz'o'j'n, la kokos'o, oktobr'o-decembr'o, matur'ig'is abrikot'o'j'n kaj morus'o'j'n.
Krom tio ili sen'ĉes'e altern'is per melon'o'j, granat'o'j, maiz'o, piz'o'j, fab'o'j, tiel ke la manĝ'aĵ'ar'o est'is ĉiam nov'a kaj sen'lim'e ŝanĝ'ebl'a. Ĉar neni'u labor'is kaj la varm'o est'is grand'a, ili pov'is manĝ'i nur mal'mult'e. Kaj ĉar la sur'ŝip'a nutr'aĵ'o ĉef'e konsist'is en sal'hav'a manĝ'aĵ'o, la frukt'o'j form'is long'daŭr'a'n kurac'ad'o'n kontraŭ la skorbut'o, kaj pro tiu kurac'ad'o manĝ'ad'o de veget'aĵ'o'j iom post iom far'iĝ'is kutim'o. Kelk'a'j sporad'a'j prov'o'j manĝ'i viand'o'n est'is pun'it'a'j per stomak'dolor'o'j. Mal'jun'a drink'ul'o jam el'pens'is manier'o'n ali'ig'i per ferment'ad'o kokos'a'n suk'o'n en ebri'ig'a'n trink'aĵ'o'n, sed li far'iĝ'is tiel mal'san'a, ke ĝi'n ripet'is nek li nek iu ali'a. Sekv'e de tia'j simpl'a'j nutr'aĵ'o'j la pasi'o'j mild'iĝ'is, kaj nur afabl'a'j'n vort'o'j'n ili el'parol'is. Envi'o ne pov'is nask'iĝ'i, ĉar ĉiu'j hav'is la por la viv'o neces'a'n, kaj tumult'o'j ne okaz'is. Koler'eg'o kaj mal'am'o mal'aper'is, kaj est'is tro varm'e, dir'is la ŝip'estr'o, por ke ili dezir'u kverel'i. Post kiam ili mal'kutim'iĝ'is pri vest'o'j, kiu'j dis'fal'is, ili kutim'iĝ'is ir'i du'on'nud'a'j, kaj fin'e vir'o'j kaj vir'in'o'j si'n vest'is nur per bask'o da dens'e plekt'it'a'j foli'o'j. La infan'o'j ir'is tut'e nud'a'j.
Por pas'ig'i la temp'o'n ili el'pens'is lud'o'j'n, pilk'lud'o'j'n, ekskurs'o'j'n, naĝ'ad'o'j'n, boat'vetur'ad'o'j'n, kaj antaŭ ĉio la infan'o'j montr'is grand'a'n em'o'n supr'e'n'grimp'i arb'o'j'n, ĉe kio ili baldaŭ akir'is grand'a'n lert'ec'o'n. Krom tio Lass'e iniciat'is kvar grand'a'j'n festen'o'j'n: unu je la komenc'o de ĉiu sezon'o. Kaj kun sen'hipokrit'a ĝoj'o ili ir'is salut'i ĉiu'n nov'a'n rikolt'o'temp'o'n, ĉar la ĝoj'o ricev'i vari'o'n de la manĝ'aĵ'o est'is sen'dub'e tre laŭ'natur'a. Tiam ili kun'ir'is por lud'i tut'a'n tag'o'n. Vir'o'j, vir'in'o'j kaj infan'o'j danc'is ĉirkaŭ grand'a brul'ej'o de la ĵus rikolt'it'a'j frukt'o'j, kaj la unu'e matur'iĝ'int'a'j'n frukt'o'j'n ili ofer'is al la mal'avar'a Donac'int'o sam'e kiel iam ofer'is Abel kaj Kain al Di'o, kaj tiu'n kutim'o'n ĉiu'j, eĉ Peter Snagg, opini'is sam'e bel'a kiel bibli'a.
Peter Snagg jam prov'is organiz'i liber'eklezi'o'n kaj vol'is leg'i predik'o'n al ili, sed ĉio ŝajn'is tiel gaj'ig'e strang'a, ke kiam li preĝ'is por la estr'ar'o kaj la soldat'ar'o, tiu preĝ'o est'is neniel aplik'ebl'a al ili'a'j kondiĉ'o'j.
Konsent'o, pac'o kaj kviet'o karakteriz'is la tut'a'n soci'o'n; ili ĉes'is uz'i sever'a'j'n vort'o'j'n kaj fin'e ili al'parol'is unu la ali'a'n per kares'a'j nom'o'j. Kiam infan'o nask'iĝ'is, ili sent'is grand'a'n ĝoj'o'n kaj ĝi'n akcept'is en la soci'o'n per lud'o'j kaj kant'o'j kiel donac'o'n de la natur'o, kies ind'ec'o'n ne est'ig'is la brut'a apart'a konsider'o de la infan'o kiel kapital'o en la man'o'j de la ge'patr'o'j, kaj ĝi'n ili ankaŭ ne rigard'is kiel ŝarĝ'o'n aŭ pun'o'n. Kiam jun'ul'o kaj jun'ul'in'o ek'dezir'is nask'i infan'o'n kun'e kaj far'iĝ'i ge'amik'o'j, ili tio'n sci'ig'is al Lass'e, kiu tuj solen'is la ĝoj'a'n okaz'int'aĵ'o'n per festen'o, sed la du ge'jun'ul'o'j'n oni ne registr'is aŭ dev'ig'is ili'n far'i promes'o'n unu al la ali'a tiel ke, se unu el ili dezir'is manĝ'i fig'o'j'n kaj la ali'a pizang'o'n, neni'u leĝ'o pov'is dev'ig'i ili'n manĝ'i la sam'o'n. Ĉar krom tio ĉambr'o'j ten'ot'a'j en ord'o ne ekzist'is, nek vaz'o'j lav'ot'a'j, la edz'in'o ne bezon'is est'i obe'em'a al si'a edz'o kaj ”mal'kun'iĝ'o laŭ lit'o kaj sid'ej'o” est'is dev'ig'a, ĉar ekzist'is nek lit'o nek sid'ej'o, nur amas'o da foli'o'j sub arb'o.
Do, ĉio est'is plej'ebl'e sen'ĝen'a, sen'dev'ig'a kaj simpl'a, kaj la patr'in'o'j ne bezon'is kontrol'i si'a'j'n fil'in'o'j'n, ĉar ili ne bezon'is tim'i, ke bo'fil'o'j edz'iĝ'os pro mon'o kun fil'in'o, aŭ ke la fil'in'o'j nask'os infan'o'j'n ne'permes'it'e, ĉar est'is konsider'at'a grand'a ben'o nask'i infan'o'n, kaj la stat'o, en kiu trov'iĝ'is jun'ul'in'o graved'a, ankaŭ pro tio oni nom'is ”ben'at'a”.
Nur unu afer'o mal'help'is la kviet'o'n de ĉi tiu insul'o de feliĉ'ul'o'j; tio est'is la memor'o pri la pas'int'ec'o, kiu si'n prezent'is precip'e en sonĝ'o'j. Oni oft'e aŭd'is la dorm'ant'o'j'n kri'i. Mal'jun'a forĝ'ist'o oft'e sonĝ'is pri la ankr'o'forĝ'ej'o kaj sent'is la gard'ist'o'n, kiu vek'is li'n per pied'bat'o al la flank'o. Barel'ist'o, kiu iam ŝtel'is, ĉar li hav'is tro mult'e da infan'o'j, nokt'e sonĝ'is, ke la infan'o plor'eg'as kaj postul'as pan'o'n, kaj vek'iĝ'ant'e kaj vid'ant'e la sun'o'n lum'ig'ant'a'n la ĉiam frukt'o'don'ant'a'j'n arb'o'j'n, li plor'is pro ĝoj'o kaj sur'genu'e li dank'is al Di'o pro ĉio bon'a; sed tiam la pens'o pri la est'ont'ec'o okup'is li'n. Tiam help'is neniu'j konsol'o'j. Jen la demon'o de soci'o, ali'manier'e tiel feliĉ'a: la pens'o pri la est'ont'ec'o. Vid'ant'e, kiel feliĉ'a'j ili est'as nun, ili ne pov'is sen tim'eg'o pri'pens'i, kiel ili est'os iam, se ekzempl'e ŝip'o al'ven'os por ili'n pren'i. Tamen neni'u el ili hav'is kaŭz'o'n est'i mal'san'a pro nostalgi'o, ĉar mal'antaŭ ili trov'iĝ'is aŭ pun'dom'o aŭ kazern'a serv'o, kaj al tio neni'u sopir'is. La memor'o pri la pas'int'ec'o kaj la tim'o pri la est'ont'ec'o est'is do la fantom'o'j, kiu'j ili'a'n feliĉ'a'n kviet'o'n mal'help'is, kaj tiel la kurac'ist'o kiel ankaŭ Lass'e medit'is pri rimed'o, sed sen'rezult'e. Sed kio'n ili ne pov'is el'pens'i, la hazard'o el'pens'is.
Iu'n tag'o'n la forĝ'ist'o en'ir'is la arb'ar'o'n por si'n re'freŝ'ig'i post sen'dorm'a nokt'o. En rok'fend'o li trov'is arbust'o'n kun blu'a'j ber'o'j, kiu'n li ne vid'is antaŭ'e. Li pren'is kelk'a'j ber'o'j en la man'o'n kaj manĝ'is. Ili ne est'is bon'gust'a'j, sed li ne atent'is pri tio.
Post'e li ir'is hejm'e'n, t. e. al la arbust'o, kie li posed'is si'a'n foli'amas'o'n por la nokt'o. Tie li renkont'is si'a'n edz'in'o'n. La forĝ'ist'o est'is gaj'humor'a kaj parol'is sen'senc'aĵ'o'j'n.
”Mi kred'as, ke vi pren'is gut'et'o'n da drink'aĵ'o,” dir'is la edz'in'o ankoraŭ memor'ant'e la pas'int'ec'o'n.
”Kio'n vi dir'as?” demand'is la forĝ'ist'o mir'ig'it'e.
”Brand'o!” dir'is la edz'in'o ŝmac'ant'e per la lang'o.
”Brand'o? Pri tio mi aŭd'is neniam, kio est'as ĝi,” dir'is la forĝ'ist'o mir'ig'it'e.
”Se vi ne memor'as, kio ĝi est'as, vi cert'e memor'as, ke vi rest'is en la karcer'o de Karlskrona!”
”Karlskrona! Mi vi'n tut'e ne kompren'as, edz'in'o.”
”En tiu kaz'o vi perd'is la memor'o'n,” dir'is la edz'in'o.
Kaj ĝust'e tio okaz'is al la forĝ'ist'o, kaj per tio la el'trov'aĵ'o est'is far'it'a. La kurac'ist'o tuj kolekt'is la ber'o'j'n kaj for'don'is el ili al la tut'a kun'est'ant'ar'o kiel rimed'o'n kontraŭ sen'dorm'o, kiel li opini'is, kaj ĉiu'j manĝ'is, ankaŭ la kurac'ist'o, sed Lass'e fal'ig'is si'a'j'n ter'e'n. ”Ĉar,” li pens'is, ”oni ne sci'as, kio'n oni pov'as lern'i el la pas'int'ec'o, kaj la est'ont'ec'o'n neni'u kon'as.”
Tri jar'o'j jam pas'is post la el'ŝip'iĝ'o, kiam Lass'e for'vetur'is iu'n tag'o'n al la plej mal'proksim'a part'o de la insul'o por ekzamen'i ankoraŭ'foj'e ĝi'a'j'n rimed'o'j'n por la est'ont'ec'o kaj el'trov'i, ĉu ĝi pov'as el'ten'i la fort'a'n pli'grand'iĝ'o'n de la popol'o, konstat'ebl'a'n dum la last'a'j du jar'o'j. Li pren'is mal'grand'a'n kanot'o'n, en kiu li padel'is kontraŭ'flu'e'n en river'et'o sub dens'a foli'ar'o de banan'arb'o'j kaj jam penetr'is la insul'o'n je kelk'a'j mejl'o'j. Lac'a pro la rem'ad'o li el'boat'iĝ'is kaj, maten'manĝ'int'e sub ĉeriz'arb'o, li kuŝ'iĝ'is por dorm'et'i.
Li ver'ŝajn'e ne est'is ferm'int'a la okul'o'j'n mult'a'j'n minut'o'j'n, kiam li vek'iĝ'is pro bru'krak'o supr'e en la banan'arb'o, sub kies branĉ'o'j li kuŝ'iĝ'is. Li sekret'e rigard'is supr'e'n inter la foli'o'j kaj tuj ĉe la supr'o li opini'is vid'i simi'o'n, kiu sid'is sur branĉ'o kaj for'ig'is per long'a'j ung'o'j kern'o'j'n el la grajn'uj'o'j de la banan'arb'o, kiu'j'n ĝi post'e en'ŝov'is en la buŝ'o'n, super'kresk'it'a'n per long'a barb'o. Lass'e mal'trankvil'iĝ'is, ĉar tio est'is ne'atend'it'a konkur'ant'o, kiu — ĉar ĝi'n akompan'is ver'ŝajn'e ali'a'j — far'os al la ŝip'romp'iĝ'int'o'j grand'a'n mal'help'o'n. Li decid'is log'i la simi'o'n al si por ĝi'n aŭ kapt'i aŭ mort'ig'i per ŝton'o. Li for'ir'is serĉ'ant'e melon'o'n de plej grand'a, plej flav'ruĝ'a spec'o, kaj kun ĝi en unu man'o kaj ŝton'o en la ali'a li al'proksim'iĝ'is al la arb'o, kie sid'is la simi'o.
Unu'e li komenc'is ŝmac'i per la lang'o: la simi'o aŭskult'is kaj ĵet'is banan'o'n sur la kap'o'n de Lass'e.
”Kok'o,” daŭr'ig'is Lass'e, montr'ant'e la melon'o'n. Sed la simi'o, anstataŭ respond'i, supr'e'n'ramp'is ĝis la supr'o de la arb'o, kiu kurb'iĝ'is pro la ŝarĝ'o kiel paf'ark'o.
”Kok'o, mi'a knab'o,” al'log'ant'e dir'is Lass'e, ”ven'u ĉi tie'n, kaj vi ricev'os i'o'n bon'gust'a'n.”
Tamen Kok'o ne ven'is, sed pied'bat'is kaj kondut'is tre mal'dec'e, tiel ke Lass'e, kiu ne hav'is temp'o'n for'ir'i, eksplod'is pro koler'o kaj kri'is: ”Mil diabl'o'j! mil diabl'o'j!”
Je tiu'j vort'o'j Kok'o ŝajn'is tre emoci'it'a kaj sid'iĝ'is sur branĉ'o'n. Ĝi skrap'is la naz'o'n kontraŭ la ŝel'o de la arb'o kaj larm'o'j rul'iĝ'is kiel pul'o'j mal'supr'e'n de ĝi'a barb'o. Lass'e aŭd'is ĝi'n ĝem'i, sed li ankoraŭ rest'is sufiĉ'e mal'proksim'e.
”Nu, mal'ben'at'a diabl'o, ĉu vi ne vol'as mal'supr'e'n'ir'i, mal'ben'at'a diabl'o, por gust'um'i mi'a'n melon'o'n?”
La emoci'o de la simi'o ŝajn'is pli'grand'iĝ'i, kaj tiu de Lass'e far'iĝ'is ne mal'pli profund'a, kiam li aŭd'is hom'a'n voĉ'o'n de supr'e de la banan'arb'o.
”Patr'o'land'a'j ton'o'j, patr'uj'o kaj amik'o; mi'a'j okul'o'j plor'as pro vi'a post'e'ul'ar'o; neniam antaŭ'e la nord'a lingv'o sonor'is tiel dolĉ'e al mi'a'j orel'o'j, kaj mi'a kor'o est'as plen'a kiel vaz'o, kiel kalabas'o, kiam la sun'o de la post'somer'o ĝi'n plen'ig'as je lakt'o kaj kern'o.”
”Mil diabl'o'j! mi kred'as, ke est'as pastr'o Axonius,” kri'is Lass'e. Kaj per unu: ”prav'a vi est'as,” la pastr'o mal'supr'e'n'salt'is, kaj daŭr'e ĉirkaŭ'pren'ant'e unu la ali'a'n la du sam'land'an'o'j al'prem'iĝ'is unu al la har'hav'a brust'o de la ali'a kaj si'n ban'is en la larm'o'j de la pastr'o.
”Kiel vi do ven'is ĉi tie'n?” est'is la unu'a demand'o de Lass'e.
”Ni vi'n ĵet'is mar'e'n, ĉu ne? Ĉu iu balen'o en'glut'is vi'n por vi'n post'e el'vom'i sur la ter'o'n?”
”Mi ne est'as el'vomit'a sur la ter'o'n,” dir'is la pastr'o, ”mi naĝ'is al'bord'e'n.”
”Rakont'u, rakont'u,” dir'is Lass'e.
La pastr'o for'viŝ'is si'a'j'n larm'o'j'n per pizang'foli'o kaj sid'iĝ'is sur ŝton'o'n. Post'e li komenc'is la rakont'o'n.
”Kvazaŭ sonĝ'e tra'viv'int'e tio'n mi nun memor'as, ĉar ci — mi dir'as ’ci’, ĉar ni ni'n renkont'is tiel — ĉar ci mi'n memor'ig'as pri tio, ke oni mi'n el'ĵet'is en la mar'o'n, sed la kaŭz'o'n mi ne memor'as.”
”Ho, ĝi ver'ŝajn'e est'is sufiĉ'a, rati'o sufficiens, kiel dir'as Aristotelo.”
”Kiu est'as Aristotelo?” demand'is la pastr'o.
”Ho,” pens'is Lass'e, ”li ankaŭ jam manĝ'is de la ber'o'j!” ”Nu, daŭr'ig'u sen iu zorg'o pri Aristotelo,” dir'is Lass'e.
La rakont'o de la pastr'o Post kiam mi jam naĝ'is dum mal'cert'a temp'o, mi memor'as, ke mi sent'is la fund'o'n sub mi'a'j pied'o'j, post kio mi al'bord'ig'is insul'o'n simil'a'n al ĉi tiu. Post kiam mi manĝ'is ber'o'j'n kaj trink'is akv'o'n, mi kuŝ'iĝ'is por dorm'i. Vek'iĝ'int'e mi sent'is strang'a'n kviet'o'n kaj trankvil'o'n, kiu'j'n mi antaŭ'e ne spert'is. La natur'o ŝajn'is al mi mal'ferm'it'a libr'o, kaj la rilat'o inter la kre'it'aĵ'ar'o kaj la Kre'int'o ŝajn'is al mi tiel simpl'a. Mi sent'is, ke la mal'hel'a pas'int'ec'o trov'iĝ'is mal'antaŭ mi, sed mi ne sci'is, kio ĝi est'as. Mi'a kap'o est'is mal'pez'a, kaj neniu'j zorg'o'j okup'is mi'n.
Bon'humor'a kiel neniam antaŭ'e, mi pied'ir'is intern'e'n de la insul'o. Mi ne est'is ir'int'a long'a'n voj'o'n, kiam mi vid'is vir'o'n kuŝ'ant'a antaŭ idol'o, kiu'n li ador'is. Ho, mi pens'is, mi al'ven'is al idol'ist'a land'o, ĉar mi'a'j pens'o'j ŝajn'is ankoraŭ kun'miks'it'a'j per mal'nov'a'j, ne'klar'a'j percept'o'j. Du'on'frenez'a pro koler'o vid'ant'e tia'n mal'nobl'ec'o'n de anim'o, kiu pov'is humil'iĝ'i al figur'o far'it'a de hom'a'j man'o'j, mi pren'is ŝton'o'n kaj renvers'is la idol'o'n. Tiam vi est'us dev'int'a ĉe'est'i! La vir'o kri'eg'is kaj dis'ŝir'is si'a'n har'ar'o'n kaj nom'is mi'n idol'ist'o. Kiam li trankvil'iĝ'is, mi demand'is, kia'n religi'o'n li konfes'as. Li respond'is, ke li konfes'as la mild'a'n ”nice'an” dogm'ar'o'n. Ĉar mi ĝi'n ne kon'is, li dev'is ĝi'n klar'ig'i al mi. Ĝi est'is la plej mal'saĝ'a dogm'ar'o pri kiu mi aŭd'is. Oni ĝi'n akcept'is iam nur per pli'mult'o de kvar voĉ'o'j en la kun'sid'o en Niceo. Mi pet'is klar'ig'o'n pri la di'o, kiu'n ili ador'as kaj pri la demand'o, ĉu ekzist'as pli ol unu diol Ne!
li respond'is; ili ador'as la sol'a'n ver'a'n di'o'n! Bon'e, mi respond'is, tiam ni ador'as la sam'a'n di'o'n. Sed kiel do koncern'is li'n idol'o al'kroĉ'it'a al pend'ig'il'o? Jes, ĝi est'as la fil'o de Di'o! Est'as ne'taŭg'a Di'o, mi opini'is, kies fil'o toler'is, ke oni li'n pend'ig'as.
Tiam li respond'is, ke mi tio'n ne kompren'as. Mi tio'n volont'e konsent'is, sed li esprim'is la esper'o'n, ke ver'ŝajn'e tio far'iĝ'os pli bon'a, kiam la sankt'a spirit'o venk'os mi'a'n kor'o'n. La sankt'a spirit'o; vi do hav'as tri di'o'j'n? Li respond'is, ke mi'n gvid'as ankoraŭ la diabl'o, sed kiam mi est'os liber'ig'it'a de li'a'j ung'eg'o'j, far'iĝ'os pli bon'e! Ho, vi hav'as kvar di'o'j'n? Kaj se mi'n gvid'as la diabl'o, la princ'o de la mond'o, mi pet'as la permes'o'n sekv'i li'n.
Se tiu, kiu mi'n gvid'as, est'us kre'int'a la bel'a'n ter'o'n kun'e kun ĉiu'j kia'j bel'aĵ'o'j, kaj se li est'us la princ'o de li mond'o, mi li'n konfes'us. Kaj mi sur'genu'iĝ'is ador'ant'e la mond'princ'o'n. Sed tiam la vir'o kri'eg'is kaj al'vok'is grand'a'n ar'o'n da si'a'j sam'ide'an'o'j. Ili kun'lig'is mi'a'j'n man'o'j'n kaj pied'o'j'n. Post tio ili mi'n konduk'is al mal'grand'a, strang'a dom'o kun pend'ig'il'o sur la tegment'o. — Kiu loĝ'as tie? mi demand'is. — Ĉi tie Di'o loĝ'as, ĉar jen la dom'o de Di'o, respond'is unu el la nigr'ul'o'j, ĉar ĉiu'j est'is nigr'e vest'it'a'j. Ho, Di'o mi'a, princ'o de la mond'o, mi kri'is, bat'u ili'a'n impertinent'ec'o'n per vi'a fulm'o! Vi, kiu loĝ'as super la ĉiel'o'j kaj hav'as la sun'o'n, la lun'o'n kaj la stel'o'j'n kiel vi'a'n sub'pied'a'n benk'et'o'n, ĉu vi loĝ'us en ĉi tiu dom'aĉ'o! — Nun la plej mal'jun'a el la nigr'ul'o'j ven'is al mi dezir'ant'e afabl'e parol'i kun mi. Li dir'is, ke la dogm'ar'o de Niceo est'as la dogm'ar'o de mild'ec'o kaj pro tio li vol'as mi'n konvink'i per mild'o. Li demand'is mi'n, ĉu mi vol'as am'i hebre'o'n, kiu sufer'is kaj mort'is pro tiu dogm'ar'o. Tio'n mi ne'is, ĉar unu'e mi ne kon'is hebre'o'n, kaj du'e mi vol'is am'i neniu'n ol Di'o'n. Tiam li koler'is dir'ant'e, ke mi ir'os al infer'o. Ĉar mi opini'is, ke, laŭ li'a mild'a dogm'ar'o, la infer'o dev'as est'i bon'a lok'o, mi respond'is: kun plezur'o! — Ver'e, li kri'is. — Tiam ili konduk'is mi'n en la dom'o'n de Di'o. Ĉe la pord'o star'is vir'o kun ŝpar'mon'uj'o pet'ant'a mon'o'n. Mi demand'is, ĉu li montr'as si'a'n di'o'n kontraŭ mon'o? Tiam al'ven'is serv'ist'o, kiu bat'is mi'a'n kap'o'n per baston'o. Mi pet'is li'n est'i mild'a al mi, ĉar mi sci'iĝ'os pri la dogm'ar'o de mild'ec'o. Post tio ili mi'n konduk'is antaŭ grand'a'n pentr'aĵ'o'n. Ĝi reprezent'is la infer'o'n. Plej supr'e vid'iĝ'is mal'jun'a, mal'afabl'a vir'o kun long'a barb'o, super li kolomb'o kaj ĉe li'a'j pied'o'j ŝaf'id'o; ĉirkaŭ'e grand'a ar'o da ali'a'j idol'o'j kun flug'il'o'j kaj sub ili la infer'o. Ĝi tut'e ne aspekt'is al'log'a. Ar'o da nigr'a'j idol'o'j kun pren'il'o'j pinĉ'is vir'o'j'n, vir'in'o'j'n kaj infan'o'j'n en la plej dolor'a'j lok'o'j kaj ĵet'is ili'n post'e en fajr'o'n. — Est'as abomen'ind'e, mi dir'is, kaj mi'n kapt'is blind'a fervor'o konvert'i ĉiu'j'n tiu'j'n mal'feliĉ'ul'o'j'n de ili'a idol'kult'o. — Ĉu tio est'as la mild'a dogm'ar'o de Niceo? mi demand'is; kaj se la infer'o est'as tia mi ne vol'as est'i nice'an'o! — Tiam, mi sur'genu'iĝ'is kaj preĝ'is por ili: Ho, Di'o, kre'int'o kaj konserv'ant'o de la mond'o, en'rigard'u la kor'o'j'n de ĉi tiu'j mal'feliĉ'ul'o'j kaj mild'ig'u ili'a'j'n ne'human'a'j'n, erar'ig'it'a'j'n anim'o'j'n.
— — — Sed pli long'e mi tut'e ne pov'is parol'i, antaŭ ol oni mi'n renvers'is kaj port'is ekster'e'n.
La sekv'ant'a'n tag'o'n oni intenc'is brul'ig'i mi'n viv'ant'a, ĉar mi ne vol'is kred'i la dogm'ar'o'n de Niceo. Mi ĝentil'e demand'is la plej mal'jun'a'n, ĉu ili'a mild'a dogm'ar'o ne hav'as pli mild'a'n pun'o'n por krim'o kiel mi'a. Oni tio'n ne'is. Jen la brul'ej'o pret'ig'it'a kaj vest'it'a per kostum'o kun hont'ind'a'j bild'o'j de la princ'o de la mond'o kun korn'hav'a kap'o kaj el'ig'it'a lang'o — pens'u do, kia'j blasfem'ant'o'j — ili mi'n konduk'is supr'e'n sur la lign'ar'o'n.
Kant'ant'e himn'o'j'n kaj ten'ant'e idol'a'j'n bild'o'j'n antaŭ mi, ili mi'n prepar'is por mort'o. Mi neniam kred'is, ke tiel sovaĝ'a'j hom'o'j trov'iĝ'as sur la insul'o'j de la mar'o. Nu, la moment'o al'ven'is, kaj mi kred'is, ke ĉio est'as fin'it'a.
Tiam la ĉiel'o kovr'iĝ'is per nub'o'j, kaj el'ir'ant'e el la nub'o'j fulm'o, eĉ fulm'o'j, bat'is la di'dom'o'n kaj la idol'a'j'n bild'o'j'n. — Jen, vid'u, mi kri'is, Di'o renvers'as si'a'n propr'a'n dom'o'n! Ĉu vi kred'as ankoraŭ, ke li loĝ'as en ĝi? La nigr'ul'o'j dis'ir'is, mi mi'n for'ŝir'is. Pren'int'e boat'o'n de la bord'o, mi vojaĝ'is sur la mar'o'n, ĉar pli prefer'ind'e est'is pere'i per la man'o de Di'o ol per tiu de ĉi tiu'j idol'an'o'j. Nun mi est'as ĉi tie, kaj mi nun intenc'as instig'i vi'n al for'ir'o kun mi, por konvert'i ĉi tiu'j'n idol'an'o'j'n al la sol'a ver'a dogm'ar'o.
Lass'e atent'e aŭskult'is la strang'a'n rakont'o'n de la pastr'o, sed je la fin'o li pli atent'e turn'is si'a'n rigard'o'n al la vulkan'o, kiu, mal'proksim'e de tie, supr'e'n'send'is mal'dens'a'n fum'nub'o'n.
”Ni unu'e hejm'e'n'ir'u por pri'parol'i la afer'o'n kun ni'a'j amik'o'j,” li dir'is, ”antaŭ ol for'ir'i por komenc'i ni'a'n konvert'ig'a'n agit'ad'o'n.”
Ili en'boat'iĝ'is kaj hejm'e'n'rem'is dum instru'plen'a'j inter'parol'o'j pri divers'spec'a'j idol'an'o'j kaj la de'ven'o de la hom'a'j herez'o'j. Kiam ili re'ven'is hejm'e'n, la ĉiel'o jam est'is sen'lum'ig'it'a de fum'o, kaj mal'fort'a'j bru'o'j aŭd'iĝ'is de mal'proksim'e. Tim'o super'reg'is ĉiu'j'n, kaj oni ne sci'is, kio okaz'os. La re'ven'o de la pastr'o ne kaŭz'is mult'a'n sensaci'o'n, ĉar ali'a'j afer'o'j postul'is pli da pri'pens'o. La tut'a'n nokt'o'n oni mal'dorm'is prepar'ant'e la boat'o'j'n, kiu'j'n oni prudent'e ankoraŭ konserv'is kaj ten'is bon'ord'a'j. — La ĉiel'o, est'is ruĝ'a kiel fajr'o, kaj tiu'j, kiu'j supr'e'n'grimp'is la arb'o'j'n por kolekt'i manĝ'o'proviz'o'n, pov'is vid'i, kio'n ili far'as, de la bril'o de la vulkan'o. La tut'a'n sekv'ant'a'n tag'o'n oni daŭr'ig'is la plen'ig'ad'o'n de la boat'o'j per akv'o, frukt'o'j kaj foli'o'j, ĉar nun ver'ŝajn'e ili'n atend'os mal'sat'o kaj mal'varm'o. La bru'eg'o kresk'is kaj la ter'o ŝancel'iĝ'is. La tri'a'n tag'o'n ili aŭd'is tondr'o'krak'o'j'n kaj el la vulkan'o el'flu'eg'is kvazaŭ akv'o'fal'o fand'iĝ'ant'a brul'ruĝ'a laf'o.
Nun ĉiu'j kur'eg'is en la boat'o'j'n kaj en dolor'o, plor'o kaj ĝem'o'j oni for'vetur'is de la Insul'o de Feliĉ'ul'o'j, kie la ĉio'n'don'ant'a natur'o ili'n nutr'is kaj vest'is dum tri jar'o'j, kie ili viv'is trankvil'e kaj feliĉ'e sen mal'pac'o aŭ fervor'o, kaj kiu'n ili dev'is nun for'las'i por renkont'i ne'kon'at'a'j'n sort'o'j'n.
Kiam ili jam ating'is la de la bord'o mal'proksim'a'n mar'o'n, la insul'o komenc'is sub'akv'iĝ'i. La arb'o'j sub'iĝ'is sub la akv'o'n kaj la pint'o'j balanc'iĝ'is pro la ond'o'j. La mal'alt'a'j mont'et'o'j mal'lev'iĝ'is iom post iom; fin'e ankaŭ la kegl'o de la vulkan'o komenc'is est'i ating'ebl'a al la bol'ŝaŭm'o de la ond'eg'o'j. Ĉiu ond'eg'o, kiu fal'is en la krater'o'n, est'is supr'e'n'ŝpruc'it'a kiel vapor'nub'o, ruĝ'kolor'a pro la ard'ant'a laf'o, blu'kolor'a pro la brul'ant'a sulfur'o kaj verd'a pro kupr'o kaj ali'a'j metal'o'j fand'at'a'j sub'e en la grand'eg'a forn'o.
Kaj tiel la Insul'o de Feliĉ'ul'o'j mal'aper'is antaŭ la vid'o de la mal'feliĉ'ul'o'j, kiu'j si'n nun for'don'is al vent'o'j kaj ond'o'j por renkont'i la mort'o'n aŭ ebl'e i'o'n pli mal'bon'a'n.
Ek'vid'ant'e fin'fin'e ter'o'n post kvin'tag'a rem'ad'o sur la mar'o, ni'a'j vojaĝ'ant'o'j est'is preskaŭ tut'e el'ĉerp'it'a'j pro mal'varm'o. La nov'a land'o aper'ant'a nun al ili'a'j okul'o'j ŝajn'is est'i kontinent'o aŭ almenaŭ tre grand'a insul'o. Post kiam ili al'bord'iĝ'is, ili'a manĝ'o'proviz'o est'is konsum'it'a, kaj ili si'n ĵet'is avid'e sur amas'o'n da mitul'o'j, kiu'j trov'iĝ'is sur la bord'o, kaj pro tiu ole'ac'a nutr'aĵ'o ili re'akir'is iom post iom la korp'o'varm'o'n. La land'o ŝajn'is hav'i pli mal'varm'a'n klimat'o'n, kaj el la bel'eg'a'j frukt'arb'o'j de la Insul'o de Feliĉ'ul'o'j oni eĉ post'sign'o'n ne pov'is el'trov'i. La arb'ar'o konsist'is el fag'o'j, kverk'o'j, betul'o'j kaj pli supr'e sur la mont'o'j el pin'o'j kaj abi'o'j. Mal'sat'a'j kiel ili est'is, ili prov'is manĝ'i la glan'o'j'n de la fag'o kaj de la kverk'o, sed ili ne sat'iĝ'is kaj krom tio ili hav'is gust'o'n mal'plaĉ'eg'a'n. Sed inter la arb'o'j kur'is lepor'o'j, kapreol'o'j, sovaĝ'a'j kapr'o'j kaj ŝaf'o'j, kaj el la arbust'o'j aŭd'iĝ'is urogal'o'j kaj tetr'o'j. Ili do tuj kompren'is, ke ĉi tie est'os neces'e viv'i de ĉas'ad'o kaj fiŝ'kapt'ad'o, kaj ke est'as urĝ'e hav'ig'i al si plej'ebl'e rapid'e varm'a'j'n vest'o'j'n el la fel'o'j de la best'o'j, se oni ne vol'as mort'i pro mal'varm'o.
Lass'e tuj anonc'is grand'a'n kun'sid'o'n kaj propon'is la jen'a'n
program'o'n:
La unu'a'n tag'o'n ĉiu rajt'as promen'i ĉe la bord'o por nutr'i si'n
per mitul'o'j kaj serĉ'i grot'o'j'n kaj kavern'a'j'n arb'o'j'n por la nokt'o. Sed tiu'j, kiu'j trov'is grot'o'n aŭ kav'aĵ'o'n, tuj post'e al'port'u
mitul'o'j'n kaj akv'o'n al kelk'a'j el ili, kiu'j fabrik'u paf'ark'o'j'n por
paf'mort'ig'i la best'o'j'n, ĉar ili'a labor'o ili'n tut'e absorb'os. Kiel
prepar'a'n labor'o'n por la ark'fabrik'ad'o li dekret'is la serĉ'ad'o'n
de akr'a'j ŝton'o'j, kiu'j dev'os serv'i kiel tranĉ'il'o'j.
Kiam al'ven'is la nokt'o, oni ankoraŭ est'is kolekt'int'a nur kelk'a'j'n tranĉ'a'j'n ŝton'o'j'n, kaj oni kaŭr'iĝ'is por dorm'i en kav'aĵ'o'j, grot'o'j kaj sub la renvers'it'a'j boat'o'j. La sekv'ant'a'n maten'o'n la labor'o pri paf'ark'o'j re'komenc'iĝ'is, post kiam kelk'a'j tamen jam est'is prov'int'a'j mort'ig'i per ŝton'o'j kelk'a'j best'o'j, kies fel'o'j'n oni tuj for'ig'is kaj uz'is kiel vest'o'j'n por la ne'plen'aĝ'a'j infan'o'j. Tamen, kiam la tri'a'n tag'o'n plur'a'j paf'ark'o'j est'is pret'a'j, la vir'o'j for'ir'is por ĉas'i, kaj ankaŭ tiu'j vir'in'o'j, kiu'j ne est'is graved'a'j kaj ne hav'is pri'zorg'ot'a'j'n infan'o'j'n. Est'is ĝust'e je la kriz'a moment'o de bezon'o, ĉar ĉiu'j'n mitul'o'j'n, kiu'j'n la last'a vent'eg'o ĵet'is al'bord'e, oni jam for'manĝ'is. La ĉas'akir'aĵ'o ne est'is grand'a. La pastr'o kaj la forĝ'ist'o, kiu'j okaz'e paf'cel'is al la sam'a lepor'o, komenc'is disput'o'n por sci'i, kiu ĝi'n mort'ig'is, kaj ili cert'e est'us inter'bat'int'a'j, se Lass'e ne est'us inter'ven'int'a, solv'ant'e la afer'o'n tiel, ke ili dev'as divid'i la akir'aĵ'o'n.
”Nun la inter'bat'iĝ'o komenc'iĝ'as,” dir'is Lass'e al si mem, kaj la scen'o mal'gaj'e impres'is la ĉe'est'ant'o'j'n.
Est'is neces'e manĝ'i la best'o'j'n krud'a'j, kio est'is mal'plaĉ'eg'a.
Sed ĉe la manĝ'o, kiu'n oni nun aranĝ'is, ĉiu'j graved'a'j vir'in'o'j kaj tiu'j vir'in'o'j, kiu'j dev'is rest'i hejm'e pro la infan'o'j, al'ven'is kaj postul'is, ke oni don'u ankaŭ al ili iom el la manĝ'aĵ'o. Sed neni'u vol'is divid'i la manĝ'aĵ'o'n kun ili. Tiam Lass'e de'nov'e dev'is inter'ven'i, kaj li postul'is de ĉiu'j vir'o'j, kiu'j est'is patr'o'j de nask'it'a'j aŭ ankoraŭ ne'nask'it'a'j infan'o'j, ke ili divid'u si'a'n akir'aĵ'o'n kun la vir'in'o'j. Sed tut'e ne'ebl'is trov'i la patr'o'j'n, ĉar dum la tri jar'o'j sur la Insul'o de Feliĉ'ul'o'j vir'o'j kaj vir'in'o'j inter'miks'iĝ'is sen kontrol'i la patr'ec'o'n. Disput'o komenc'iĝ'is. Lass'e de'nov'e dev'is inter'ven'i. Divid'int'e la vir'o'j'n kaj la vir'in'o'j'n en du amas'o'j'n, li pet'is ĉiu'n vir'in'o'n elekt'i vir'o'n. Post tio ĉiu vir'in'o dev'is solen'e promes'i inter'rilat'i kun neni'u ali'a vir'o, tiel long'e ke la vir'o hav'ig'as al ŝi kaj ŝi'a'j infan'o'j manĝ'aĵ'o'n kaj vest'o'j'n. Tio'n ili ĉiu'j opini'is tre just'a. Sed Peter Snagg, kiu est'is ĉiam kontraŭ'em'a, demand'is, kio'n far'os vir'o, se la vir'in'o est'os mal'fidel'a al li. Al tio Lass'e respond'is, ke en tiu kaz'o ĉes'os li'a dev'o zorg'i pri ŝi, t. e. li rajt'os for'ir'i de ŝi aŭ for'pel'i ŝi'n, ĉar la natur'o ne vol'as, ke unu pag'u per si'a labor'o la plezur'o'j'n de la ali'a.
”Kaj tiel ni de'nov'e sankci'is la ge'edz'ec'o'n,” pens'is Lass'e por si mem.
Ĉiu'j du'on'kresk'ul'o'j rajt'is far'i fiŝ'hok'o'j'n el la ost'o'j de la best'o'j kaj kun kun'plekt'it'a'j herb'o'j kiel hok'faden'o'j ili pov'is komenc'i kapt'i mal'grand'a'j'n fiŝ'o'j'n.
La jun'a soci'o tra'viv'is dum kelk'a temp'o sufiĉ'e pen'ig'a'n viv'o'n. La vintr'o est'is sever'a en la grot'o'j, ĉar oni ankoraŭ ne hav'is fajr'o'n.
Kiam al'ven'is la printemp'o, oni vid'is kun terur'o, ke la ĉas'aĵ'o komenc'is mal'pli'iĝ'i. La ekskurs'o'j far'iĝ'is ĉiam pli long'a'j, pli fund'e'n de la arb'ar'o'j, sed anstataŭ'e est'is neces'e dorm'i for de la hejm'o kaj mal'facil'e est'is tren'i la akir'aĵ'o'n hejm'e'n. La disput'o'j pri la akir'aĵ'o komenc'is far'iĝ'i pli oft'a'j, kaj la pac'o est'is mal'trankvil'ig'it'a. Tiam ĝust'a'temp'e, kiam al la soci'o minac'is ruin'iĝ'o, pastr'o Axonius iu'n tag'o'n en'ir'is la hejm'a'n vilaĝ'o'n kun la tiel long'e kaj tiel sen'pacienc'e sopir'it'a fajr'o'ŝton'o.
Pec'o da pirit'o ĝi est'is. Sed li envi'e gard'is la el'trov'aĵ'o'n. Lass'e, kiu sol'a ankoraŭ posed'is la memor'o'n, fond'is kompani'o'n kun Axonius por ekspluat'i la trezor'o'n. Ili jam de'long'e vid'is la mal'kontent'o'n de la popol'o; ili vid'is, ke mal'inklin'o nask'iĝ'is kontraŭ la pen'ig'a ĉas'ad'o kaj kiel ĉiu'j sopir'e memor'is pri la feliĉ'a'j tag'o'j, kiam neni'u bezon'is labor'i. La ekscit'iĝ'o est'is ĝeneral'a, kaj la em'o evit'i la labor'o'n penetr'is la tut'a'n soci'o'n kiel pek'o. Lass'e kaj Axonius, kiu'j dev'is sen'ĉes'e el'pens'i pli'bon'ig'o'j'n ĉe la fabrik'ad'o de paf'ark'o'j kaj de vest'o'j kaj pri la for'ig'o de disput'o'j, ne hav'is mult'e da temp'o por ĉas'ad'o. Pro tio ili dev'is humil'e pet'i si'a'n manĝ'aĵ'o'n de ali'a'j, kiu'j nur mal'inklin'e for'don'is el si'a. Jen moment'o, kiam ili ne plu bezon'os humil'e pet'i, kiam ili pro grand'a serv'o far'it'a de ili al la soci'o pov'os postul'i, pro dank'serv'o est'i nutr'at'a'j kaj vest'at'a'j. La vintr'o al'proksim'iĝ'is, kaj la bezon'o de fajr'o est'is pli sent'ebl'a ol iam antaŭ'e.
Lass'e do kun'ven'ig'is la popol'o'n. Tiam li prezent'is al ili la bezon'o'n for'ir'i ĉiu'flank'e'n por serĉ'i nov'a'j'n ĉas'ej'o'j'n. Tio'n tamen ebl'ig'os nur la kun'port'ad'o de loĝ'ej'o'j, ĉar ne'cert'e est'as trov'i grot'o'n ĉiu'vesper'e. Tial, se est'us ebl'e, loĝ'i en transport'ebl'a'j tend'o'j, la demand'o est'os solv'it'a. Sed por pov'i loĝ'i en tend'o'j, est'os bezon'at'a fajr'o. Kiu pov'as ĉiu'moment'e hav'ig'i fajr'o'n, est'os la plej eminent'a vir'o de la nov'a temp'o. Pastr'o Axonius ricev'is de la natur'di'o'j pli grand'a'n kon'o'n pri la sekret'o'j de la natur'o ol iu ali'a, kaj uz'ant'e la kon'o'n de la pastr'o, Lass'e el'trov'is kun'e kun li manier'o'n hav'ig'i fajr'o'n. Nun li demand'is la soci'an'o'j'n, ĉu ili vol'as nutr'i li'n kaj la pastr'o'n kontraŭ ricev'o de fajr'o'ŝton'o'j.
La ĉe'est'ant'o'j respond'is per son'ant'a ”jes!”
Post tio Lass'e pret'ig'is ŝtip'ar'o'n. Ŝetinte mustel'fel'o'n sur la kap'o'n de la pastr'o kaj vulp'fel'o'n sur li'a'j'n ŝultr'o'j'n, li murmur'is, dum kiam li rigard'is la sun'o'n, kiu'n li salut'is kiel font'o'n de la fajr'o, kelk'a'j'n hebre'a'j'n vort'o'j'n, kiu'j'n respond'is la pastr'o per kelk'a'j ne'kompren'ebl'a'j. Post tio li ordon'is al la popol'o sur'genu'iĝ'i. Tiam la pastr'o brul'ig'is, kaj baldaŭ la ŝtip'ar'o'n ĉirkaŭ'is flam'o'j.
”Nun,” dir'is Lass'e laŭt'voĉ'e, nov'a temp'o'kalkul'o komenc'ig'is. Kun la fajr'o ni pov'as ĉirkaŭ'migr'i la land'o'n, kaj la akir'aĵ'o'j de la ĉas'o mank'os neniam. Feliĉ'o'n, hok'us, pok'us, baragit, bar'a'j, Mahomet!”
Kaj la tut'a popol'o danc'is kiel ebri'ul'o'j ĉirkaŭ la bel'eg'a fajr'o.
Ricev'int'e de ĉiu'j la promes'o'n, ke je cert'a'j temp'o'j ili al'port'os tribut'o'n, li distribu'is fajr'o'ŝton'o'j'n kaj ordon'is al la popol'o tuj far'i al si tend'o'j'n, si'n aranĝ'i en kvin amas'o'j kaj for'ir'i. Kiam ili de'nov'e bezon'os fajr'o'n, ili re'ven'u.
Post sep tag'o'j ili fin'pret'ig'is la tend'o'j'n, kaj tiam ili for'ir'is en la arb'ar'o'j'n, sed nur post la ordon'o ke, ekster la temp'o, kiam ili al'port'os la fajr'o'tribut'o'n, ili kun'ven'u plej'ebl'e mult'op'e cert'a'n tag'o'n ĉiu'jar'e ĉirkaŭ mez'vintr'o, kiam la tag'o'j de'nov'e komenc'as pli'long'iĝ'i, por solen'i per grand'eg'a fajr'o la re'ven'o'n de la sun'o kaj la el'trov'o'n de la fajr'o. Krom tio Lass'e klar'ig'is, ke pro si'a intim'a inter'rilat'o kun la di'o'j, pastr'o Axonius ne pov'as plu hav'i la honor'o'n ili'n vid'i tiel oft'e kiel antaŭ'e; ĉi tiu ankaŭ anonc'is per Lass'e, ke li ne plu aprob'as la nom'o'n Axonius, sed dezir'as, ke oni li'n nom'u tut'e simpl'e Uffka, vort'o de profund'a signif'o, pri kies propr'a senc'o Lass'e ankoraŭ tut'e ne est'is cert'a, ĉar ĝi est'as tiel profund'a, ke est'as neces'a'j ses generaci'o'j por ĝi'n fund'e esplor'i. Kaj tiam ili for'ir'is.
Sed Lass'e kaj Axonius aŭ Uffka, kiel oni li'n nom'is de'post tiu temp'o, kiu'j ne bezon'is ĉas'i, sid'is hejm'e ĉe fajr'o'j frand'ant'e. Ĉar ili hav'is pli da manĝ'aĵ'o ol ili pov'is for'manĝ'i, ili baldaŭ sub'aĉet'is kelk'a'j'n vir'o'j'n kaj vir'in'o'j'n, kiu'j ankaŭ mal'inklin'is ĉirkaŭ'vag'i la arb'ar'o'j'n, por ke ili pri'zorg'u ili'a'n fajr'o'n, rost'u ili'a'n manĝ'aĵ'o'n kaj kudr'u ili'a'j'n vest'o'j'n.
”Nu ni ankaŭ hav'as sinjor'o'j'n kaj serv'ist'o'j'n,” Lass'e dir'is al si mem; ni vid'u kia'manier'e fin'iĝ'os ĉi tio.
La temp'o for'pas'is mal'rapid'e, kaj Lass'e sid'is kviet'e kaj ricev'is si'a'n tribut'o'n. Sed la sekv'ant'a'n jar'o'n post la grand'a ofer'don'o li van'e atend'is kaj mal'sat'o est'is proksim'a. Tiam
li for'send'is Uffkan vest'it'a per long'a redingot'o el korv'o'plum'o'j, por ke li spion'u kaj tim'ig'ant'e dev'ig'u la ribel'em'ul'o'j'n al
la pag'o de la tribut'o. Kiam Uffka re'ven'is, li est'is dis'ŝir'it'a kaj
mal'bon'e trakt'it'a. La popol'o ne plu kred'is je li, kaj ili ne plu
bezon'is la fajr'o'ŝton'o'j'n de Lass'e, post kiam Peter Snagg ek'sci'is, kie ili trov'iĝ'as. Sed Lass'e i'o'n ali'a'n prepar'is, ĉar li est'is
saĝ'a vir'o, kaj li ankoraŭ posed'is la memor'o'n. Kun'ven'ig'i la
gent'o'j'n nun est'is sen'util'e, sed li for'vetur'is por serĉ'i Peter
Snagg kaj li'a'n gent'o'n, ĉar li intenc'is li'n venk'i sur li'a propr'a
teritori'o kaj en la ĉe'est'o de atest'ant'o'j. Kiam post pen'ig'a tag'a
vojaĝ'o li fin'e al'ven'is al la tend'ar'o de Snagg, li proksim'iĝ'is al
Peter respekt'e salut'ant'e, kaj post ating'it'a privat'a inter'parol'o ili star'ig'is kompani'o'n por nov'a el'trov'aĵ'o. La gent'o'n oni
kun'vok'is, kaj Snagg far'is la sekv'ant'a'n parol'o'n:
”La ĉas'ist'a viv'o neniel mal'hav'as pen'o'j'n kaj mal'oportun'aĵ'o'j'n. Kelk'foj'e ni hav'as super'flu'o'n da viand'o, tiel ke ĝi for'putr'iĝ'as, kelk'a'foj'e mank'o'n. Cert'e mal'grand'a'j'n prov'o'j'n oni
far'is por konserv'i la super'flu'o'n per sek'ig'o, sed difekt'a'j metod'o'j tromp'is ni'a'j'n esper'o'j'n. Nun tamen mi kaj Lass'e Hulling el'trov'is sekret'a'n ŝton'o'n, kiu ebl'ig'os la konserv'ad'o'n de
viand'o, fiŝ'o kaj fel'o'j kontraŭ for'putr'iĝ'o. La konsekvenc'o'j de
tiu plej grand'a el'trov'aĵ'o de la nun'a temp'o est'as ne'kalkul'ebl'a'j. Nun ni pov'as ĉas'i dum cert'a'j temp'o'j kaj post'e sid'i kviet'e, kaj la kviet'a sid'ad'o tamen est'as la plej grand'a, plej pur'a
kaj plej cert'a flu'o. Se vi nun inter'konsent'as, don'i tribut'o'n al
Lass'e kaj mi, vi ricev'os ni'a'n el'trov'aĵ'o'n.”
Son'ant'a ”jes” est'is la respond'o.
Peter tuj post'e distribu'is blank'a'n pist'it'a'n ŝton'o'n, kiu nom'iĝ'is sal'o, kaj ordon'is al la hom'o'j re'ven'i ĉiu'semajn'e, por pren'i ili'a'n proviz'o'n kontraŭ trans'don'o de tribut'o. Kaj tiam Lass'e re'hejm'e'n'iĝ'is.
Sed la tribut'o ne far'iĝ'is tre ampleks'a, ĉar ŝip'estr'o Barb'o jam en'konduk'is ĉe si'a gent'o la metod'o'n fum'aĵ'i la viand'o'n, kio far'is li'n tribut'pren'ant'o kaj la Barbanoj ne dezir'is sal'o'n.
Post la en'konduk'o de sal'o oni komenc'is hav'i pli da temp'o por kviet'a hejm'sid'ad'o. Sed nun oni est'is tiel kutim'iĝ'int'a al pen'ig'a okup'o, ke oni hav'is okaz'o'n el'pens'i nov'a'j'n invent'aĵ'o'j'n. Do, ekzempl'e la kurac'ist'o, kiu est'is tribut'pren'ant'o de gent'o, trov'is ruĝ'a'n metal'o'n facil'e frap'ebl'a'n, kiu'n oni prefer'e uz'is por la sag'o'j. La metal'o est'is neni'o ol kupr'o, kaj de'post ĝi'a en'konduk'o la ĉas'ad'o far'iĝ'is mult'e pli facil'a, krom tio oni fabrik'is al si tranĉ'il'o'j'n kaj hak'il'o'j'n, per kiu'j oni de'hak'is la arb'o'j'n. Sed nun komenc'iĝ'is serĉ'ad'o de kupr'o ĉie. Ĝi ne est'is trov'ebl'a. La ali'a'j gent'o'j send'is kurier'o'n al doktor'o Pik'il'o pet'ant'e, ke li sci'ig'u al ili la kupr'o'lok'o'n. Li rifuz'is komunik'i al ili la sekret'o'n. Dum'e li vend'is tranĉ'il'o'j'n kaj sag'o'pint'o'j'n kontraŭ sal'o kaj fajr'o'ŝton'o'j, kiu'j mank'is al li, sed li ten'is la prez'o'n tiel alt'a, ke la ali'a'j gent'o'j koler'is, kaj iu'n tag'o'n forĝ'ist'o Pinĉisto, kiu est'is ĉef'o de gent'o, subit'e per'fort'e penetr'is li'a'n vilaĝ'o'n kaj kapt'is la ŝip'estr'o'n kaj li'a'n gent'o'n. La ŝip'estr'o kaj li'a'j sub'ul'o'j pet'eg'is pri si'a'j viv'o'j, kaj oni ili'n efektiv'e indulg'is kontraŭ tio, ke ili labor'ad'u por la forĝ'ist'o kaj li'a popol'o, t. e.
ke ili far'iĝ'u ili'a'j sklav'o'j.
Sed tim'ig'it'a pro la minac'ant'a danĝer'o, Lass'e, sam'e kiel ali'a'j, envi'ant'e la forĝ'ist'o'n kaj la ŝip'estr'o'n, for'ir'is por el'trov'i nov'a'n metal'o'n pli akr'a'n ol kupr'o, kiu ne kurb'iĝ'as pro bat'o'j, kaj per si'a'j fer'lanc'o'j kaj hak'il'o'j li arm'is si'a'n gent'o'n, kiu kapt'is la gent'o'j'n de la forĝ'ist'o kaj de la ŝip'estr'o. Sed nun Lass'e dev'is pri'pens'i pli da afer'o'j, ol li dev'is iam antaŭ'e, ĉar est'is mal'facil'e nutr'i kaj reg'i tiom da hom'o'j sur unu sam'a lok'o, kaj la ĉas'aĵ'o jam mal'pli'iĝ'is. Est'is neces'e pri'zorg'i nov'a'j'n nutr'aĵ'o'j'n, kiu'j'n oni pov'as hav'i sub la sen'per'a observ'ad'o de si'a'j okul'o'j, kaj kiu'j'n oni ne bezon'as serĉ'i kur'ant'e en la arb'ar'o.
Pro tio li kapt'ig'is ur'o'j'n, ŝaf'o'j'n kaj kapr'o'j'n, kiu'j'n oni lig'is al arb'o'j sur la herb'ej'o'j, kaj kies lakt'o'n kaj viand'o'n oni pov'is uz'i laŭ'vol'e, kaj nun li hav'is paŝt'ist'ar'o'n sub si'a potenc'o. Sed vintr'e est'is neces'e nutr'i la best'o'j'n, kaj pro tio oni dev'is konstru'i brut'ej'o'j'n kaj garb'ej'o'j'n kaj kolekt'i fojn'o'n.
Sed baldaŭ oni enu'iĝ'is je la sam'a nutr'aĵ'o kaj mal'nov'a'j memor'o'j de la gaj'a temp'o sur la Insul'o de Feliĉ'ul'o'j komenc'is sent'iĝ'i en la stomak'o'j. Lass'e, kiu jam bon'e uz'is la temp'o'n, el'trov'is kelk'a'j'n herb'o'spec'o'j'n, kies sem'o'j post pist'ad'o kaj kned'ad'o kun lakt'o far'iĝ'is bon'gust'a manĝ'aĵ'o. Krom tio li el'trov'is kresk'aĵ'o'j'n kun dik'a'j radik'o'j, kiu'j est'is amar'a'j, kiam ili kresk'is sur mal'gras'a ter'o, sed dolĉ'a'j kresk'ant'e sur gras'a. Ĉar li mal'hav'is plug'il'o'n aŭ dres'it'a'n tir'bov'o'n, li de'hak'ig'is kaj for'brul'ig'is arb'ar'o'j'n. Sur la cindr'o li sem'is si'a'j'n herb- kaj rap'sem'o'j'n kaj per tio komenc'iĝ'is la agrikultur'o. Ĉiu'j gent'o'j ne tuj sekv'is la ekzempl'o'n. Sed kelk'a'j far'is tio'n. Sed kun la de'hak'o kaj for'brul'ig'o de la arb'ar'o la ĉas'best'o'j mal'aper'is. Plend'o'j pri la danĝer'a fum'o aŭd'iĝ'is de la najbar'o'j, kiu'j ankaŭ komenc'is sent'i la gust'o'n de la kultur'it'a'j herb'o'j, sed mal'konsent'is for'las'i la ĉas'o'n aŭ detru'i la arb'ar'o'j'n. Pro tio ili kelk'foj'e per'fort'e penetr'et'is la teritori'o'n de Lass'e, kaj ili ne pov'is aprob'i li'a'n posed'rajt'o'n tiel, ke ili konced'u al li la detru'o'n de la ter'o kaj de la ĉas'o per for'brul'ig'o. Lass'e dev'is for'pel'i ili'n batal'e, sed kiam oni batal'is, oni ne pov'is labor'i. Pro tio la ali'a'j dev'is nutr'i kaj vest'i la defend'ant'o'j'n de la kamp'o'j. Tial Lass'e ordon'is ĝeneral'a'n protekt'a'n impost'o'n.
Nun tamen oni komenc'is konstru'i dom'o'j'n kaj for'las'is ĉiu'n pens'o'n pri ĉirkaŭ'vag'ad'o. Sed la plezur'o de kviet'a hejm'rest'ad'o est'is alt'prez'a, kaj nun Lass'e neniam hav'is gaj'a'n tag'o'n, ĉar sen'ĉes'e li dev'is for'ig'i disput'o'j'n kaj el'pens'i leĝ'o'j'n kaj dekret'o'j'n.
La mor'o'j far'iĝ'is ĉiam pli krud'a'j. La ag'em'a viv'o en la arb'a ro'j pli fru'e al'port'is i'o'n viv'ig'a'n al la anim'o'j, kaj la mal'ebl'o konserv'i la ĉas'aĵ'o'n dum long'a temp'o, ig'is la hom'o'j'n mal'avar'a'j. Nun, kiam oni pov'is konserv'i, la hom'o'j far'iĝ'is avar'a'j kaj pedant'a'j. La ĉas'gent'o'j, kiu'j ĉirkaŭ'vag'is ankoraŭ en la najbar'a'j arb'ar'o'j opini'is, ke est'as hont'ind'a okup'o for'rab'i lakt'o'n de la bov'in'o'j, kiu'n la natur'o dediĉ'is al la bov'id'o'j, kaj kelk'a'j nobl'a'j alt'anim'ul'o'j iu'n tag'o'n decid'is mal'help'i per'fort'e ĉi tiu'n best'o'turment'o'n. La ĉas'ist'o'j long'temp'e mal'estim'is tiu'j'n ”bov'id'o'j'n”, kiel ili nom'is ili'n, sed ili mal'estim'is ili'n mult'e pli, rigard'ant'e buĉ'ad'o'n, dum kiu oni per plej mal'mild'a'j metod'o'j pik'vund'is la lig'it'a'j'n best'o'j'n sen sign'o de kontraŭ'star'o kaj kolekt'is la sang'o'n. Tio est'is vid'o tre mal'plaĉ'a al la ĉas'ist'o'j, mal'oft'e vid'ant'a'j la agoni'o'n kaj neniam la sang'o'verŝ'o'n. Peter Snagg, kiu est'is ĉef'o de la ĉas'ist'o'j, ne pov'is sufiĉ'e esprim'i si'a'j'n ĉagren'o'n kaj mal'estim'o'n pro la progres'o de la sovaĝ'ec'o. Pli mal'bon'e ŝajn'is est'i, kiam oni komenc'is brul'ig'i la arb'ar'o'j'n, kaj la hom'o'j komenc'is manĝ'i herb'o'n kiel best'o'j.
Unu'e Peter opini'is, ke la detru'o de la arb'ar'o'j mal'bon'ig'os la ter'o'n; plu'e li opini'is, ke est'as naiv'eg'e kultur'i herb'sem'o'j'n, kiam tiel vast'eg'a'j'n are'o'j'n okup'as sek'a'j herb'er'o'j.
”Kia mal'pur'em'a, kompat'ind'a, brut'ig'it'a popol'o!” li kri'is, vid'ant'e ili'n kurb'fleks'at'a'j'n super la pioĉ'o kaj fos'il'o kaj fos'ant'a'j'n en la ter'o, kiu'n post ricev'o de rikolt'o oni dev'is sterk'i per fek'aĵ'o. Tiel la sovaĝ'ec'o evolu'is, ke ili manĝ'as fek'aĵ'o'n! Ĉu ili ne transport'as ĝi'n el la brut'ej'o sur la kamp'o'n, kaj ĉu ili ne vetur'ig'as pli post'e en la garb'ej'o'j'n la gren'o'n, kiu el'kresk'is el ĝi? Fi, kia popol'o! Kaj tiam ili konstru'as dens'a'j'n dom'o'j'n el trab'o'j, en kiu'j'n la aer'o ne pov'as penetr'i; kaj tie ili sid'as, odor'ant'e kaj hejt'ant'e tiel ke, el'ven'ant'e en la freŝ'a'n aer'o'n, ili mal'bon'fart'as. Kaj plu'e ili vid'as neni'o'n de la mond'o ol si'a'j'n brul'ig'it'a'j'n kamp'o'pec'o'j'n kaj si'a'j'n kar'a'j'n fek'aĵ'amas'o'j'n ekster la angul'o de la bov'ej'o. Imag'u, kiel sprit'a'j kaj agrabl'a'j ili far'ig'as pro tia okup'o!
Lass'e, kiu kelk'foj'e ankoraŭ amik'e renkont'is Petron, kutim'is vort'batal'i kun li, ĉiam asert'ant'e, ke la agrikultur'o ig'as la hom'o'j'n pac'em'a'j, ĉar kiu hav'as si'a'n sem'ad'o'n sub liber'a ĉiel'o si'n gard'as mal'amik'iĝ'i kun si'a'j najbar'o'j, kiu'j pov'us for'vetur'ig'i li'a'n rikolt'o'n, dum li dorm'as.
Sed Peter de'nov'e kontraŭ'dir'is, ke hom'o, kiu posed'as i'o'n, neniam pov'as dorm'i trankvil'e, sed dev'as ĉiam tim'i perd'i i'o'n.
”Kaj,” li daŭr'ig'is, kiel lig'it'a kun la ter'o li si'n sent'us, kiel mal'facil'e est'us al li dis'iĝ'i de ĉi tiu mizer'a viv'o, las'ant'e si'a'j'n posed'aĵ'o'j'n sen kontrol'o! Pluv'eg'o, hajl'o, dis'romp'it'a bar'il'o pov'as eksterm'i ĉiu'moment'e la frukt'o'j'n de la labor'o. Tim'em'a gent'o rezult'os el tio tio, sklav'a'n brut'ig'at'a'n popol'o'n li hav'os el tiu'j ter'fos'ant'o'j, kiu'j fin'e en'radik'ig'os al si la imag'o'n, ke la mond'o konsist'as nur el ili'a'j ter'pec'et'o'j.”
Lass'e baldaŭ vid'is la konsekvenc'o'j'n. La servut'ul'o'j'n, kiu'j est'is alt'prez'e nutr'at'a'j kaj mal'facil'e gard'ebl'a'j, oni dev'is liber'ig'i. Tiu'j tuj for'ir'is arb'ar'e'n for'brul'ig'ant'e. Kaj baldaŭ la tut'a'n provinc'o'n de Lass'e okup'is ter'kultur'ist'o'j. Disput'o'j nask'iĝ'is pri arb'ar'part'o'j kaj paŝt'ej'o'j. La brut'o'j de unu en'penetr'is kaj pied'difekt'is la kamp'o'j'n de ali'a. Tiam far'iĝ'is ĝeneral'a la postul'o pri inter'konsent'o kaj Lass'e est'is dev'ig'at'a de'nov'e sankci'i la unu'a'n kod'o'n de la leĝ'ar'o aŭ la kod'o'n pri la ter'o, per kio ĉiu akir'is la posed'rajt'o'n de la ter'o okup'it'a de li. Sed baldaŭ oni kompren'is, ke la leĝ'o'n oni ne obe'as. Neces'is do el'pens'i pun'o'n. Ĉar la loĝ'ant'ar'o jam komenc'is far'iĝ'i tro dens'a kaj mal'liber'ej'o'j kaŭz'us mal'just'a'n impost'o'n al la sen'kulp'a'j, kaj krom tio ĉiu'j dezir'is est'i verdikt'it'a'j al mal'liber'ej'o, por ricev'i manĝ'aĵ'o'n kaj loĝ'ej'o'n sen bezon'i labor'i, oni opini'is, ke plej facil'e est'as mort'ig'i tiu'j'n, kiu'j mal'obe'as la leĝ'o'n. La viv'o ankoraŭ ne est'is al iu tre al'log'a, ĉar kompar'e kun la pas'int'a feliĉ'a viv'ad'o sur la Insul'o de la Feliĉ'o la nun'a'n oni ĝeneral'e konsider'is kiel ŝarĝ'o'n. Do, la mort'pun'o'n oni ĝoj'e akcept'is kaj jen la krim'kod'o de'nov'e funkci'is.
Sed nov'a'j mal'akord'o'j minac'is. Lass'e vid'is, ke la afer'o'j komenc'is konfuz'iĝ'i, sed ne est'is ebl'ec'o ili'n mal'konfuz'i; rest'is do neni'o ali'a ol daŭr'ig'i, kiel oni komenc'is.
Post kelk'a'j jar'o'j de sen'ĉes'a'j disput'o'j kaj leĝ'o'don'ad'o'j pri bar'il'dev'o'j, pri akv'o'fal'o'j, kiu'j'n kelk'a'j bar'is per muel'il'o'j, tiel ke al ali'a'j ili difekt'is la fiŝ'kapt'ad'o'n, pri star'ig'o de voj'o'j sur la kamp'o'j de ali'a'j, kiam unu ne pov'is ating'i si'a'n bien'o'n sen trans'vetur'i la kamp'o'j'n de ali'a'j ktp., okaz'is iu'n tag'o'n, ke kamp'ar'an'o, kiel oni nom'is tiu'j'n, kiu'j jam loĝ'is ĉirkaŭ kamp'o'j kaj paŝt'ej'o'j, tut'e subit'e mort'is. Li post'las'is edz'in'o'n kaj ses infan'o'j'n, tri fil'o'j'n kaj tri fil'in'o'j'n. Ĉiu'j vol'is posed'i la bien'o'n, sed dis'pec'ig'it'a ĝi ne pov'is nutr'i ĉiu'j'n, kaj Lass'e pli prefer'is hav'i unu kamp'ar'an'o'n ol ses farm'et'ist'o'j'n. Pro tio Lass'e est'is dev'ig'at'a funkci'ig'i la mal'nov'a'n kod'o'n pri hered'aĵ'o'j, laŭ kiu la plej mal'jun'a fil'o rest'u en la bien'o kaj sub'ten'u la patr'in'o'n. La ceter'a'j ge'fil'o'j dev'is for'ir'i en la mond'o'n kaj serĉ'i ofic'o'n. Atent'ig'it'a'j per tio la ali'a'j kamp'ar'an'o'j komenc'is far'iĝ'i pli prudent'a'j pri nask'ad'o de infan'o'j, kaj post'e oni vid'is nur mal'oft'e, ke unu kamp'ar'an'o nask'ig'is pli ol du infan'o'j'n, ĉar neni'u vol'is ig'i si'a'j'n infan'o'j'n serv'ist'o'j. Sed el tiu'j, kiu'j jam est'is nask'it'a'j kaj al kiu'j ne rest'is pli da ter'o posed'ebl'a, komenc'is far'iĝ'i klas'o de mal'kontent'ul'o'j. Ili est'is tre danĝer'a'j, ĉar ne posed'ant'e i'o'n perd'ebl'a'n, ili tim'is neni'o'n. Ili for'ir'is en la arb'ar'o'j'n, ĉar ili ne pov'is trov'i iu'n kaŭz'o'n, kial ili sufer'u sub serv'o por ali'a'j, kiu'j pren'as la frukt'o'j'n de ili'a labor'o. Lass'e en'ŝlos'is si'n dum mult'a'j tag'o'j kun la pastr'o kaj pen'is el'pens'i argument'o'n por tio, ke kelk'a'j labor'u kaj ali'a'j manĝ'u, sed ili ne pov'is trov'i iu'n.
Nun, tamen, kiam la ter'o'n oni ne rajt'is dis'pec'ig'i, okaz'is kelk'foj'e dum bon'a'j jar'o'j, ke la rikolt'o far'iĝ'is tiel grand'a, ke rezult'is pli'aĵ'o kaj kamp'ar'an'o posed'is de iu spec'o pli ol li pov'is for'manĝ'i. Tiam li pens'is inter'ŝanĝ'e hav'ig'i al si el la pli'aĵ'o de ali'a'j, kaj baldaŭ oni sci'is preciz'e, je kia'j temp'o'j kaj en kia'j lok'o'j oni pov'is renkont'i tiu'j'n, kiu'j hav'is i'o'n inter'ŝanĝ'ebl'a'n.
Sur la foir'ej'o'j oni renkont'iĝ'is, kaj tie'n la ĉas'ist'o'j al'ven'is kun si'a'j pelt'aĵ'o'j, kun sal'o, fiŝ'o'j kaj ĉas'aĵ'o'j, por ili'n inter'ŝanĝ'i kontraŭ gren'o, fromaĝ'o, buter'o kaj brut'ar'o. Por pli'facil'ig'i la inter'ŝanĝ'o'n, oni el'pens'is la uz'o'n de zink'a'j tavol'et'o'j, kiu'j'n oni stamp'is per cifer'o'j kaj uz'is kiel ŝanĝ'il'o'j'n. Sed kiam oni tiel komenc'is kolekt'i riĉ'aĵ'o'j'n, la envi'o far'iĝ'is tiel grand'a ĉe la hom'o'j sen part'o kaj sen hered'aĵ'o, ke ili okup'iĝ'is pri rab'ad'o.
Nun la soci'o est'is tre minac'at'a, kaj Lass'e dev'is rekrut'ig'i arme'o'n da ĉiam'a'j soldat'o'j el tiu'j mal'kontent'ul'o'j last'e cit'it'a'j, pro kio la mal'nov'a arme'o far'iĝ'is ĉiam pli grand'a kaj nov'a'j'n impost'o'j'n oni dev'is ordon'i. La kamp'ar'an'o'j volont'e pag'is la impost'o'n, supoz'ant'e ke ili'n oni protekt'os. Sed la sen'taŭg'ul'o'j, kiu'j loĝ'is en la freŝ'e konstru'it'a tur'o, manĝ'is, trink'is, lud'is kaj kant'is. Neniel ili est'is okup'at'a'j, kaj pro tio al ili ŝajn'is, ke ili est'as pli grav'a'j ol la ter'fos'ant'o'j. Ili'a'j mor'o'j est'is krud'a'j, kaj ili neniel respekt'is Lass'e'n. Ili for'ir'is laŭ voj'o'j kaj voj'et'o'j kaj rab'is la re'ven'ant'a'j'n ŝanĝ'int'o'j'n de la foir'o.
Long'e oni aŭd'is mal'laŭt'a'n mal'kontent'o'n flank'e de la kamp'ar'an'o'j, kiu'j ne dezir'is nutr'i tiran'o'j'n. La mort'pun'o tim'ig'is neniu'n, ĉar ili esper'is ĉiu'j re'ven'i, post la mort'o, al la Insul'o de Feliĉ'o, kaj ili ir'is al la mort'o kvazaŭ al festen'o. Lass'e nun est'is dev'ig'at'a el'pens'i i'o'n, kio ili'n tim'ig'os de la mort'o. Kaj li ne bezon'is serĉ'i long'e.
Uffka, aŭ pli fru'e pastr'o Axonius, kiu jam en'profund'iĝ'is en spec'o'n de brut'a letargi'o, nun est'is vek'it'a, kaj oni li'n for'send'is, por predik'i la politik'a'n aŭ infer'a'n religi'o'n. La plej grav'a'j tez'o'j de tiu ĉi bel'a dogm'ar'o est'is la jen'a'j: ĉiu'j hom'o'j, kiu'j ne ricev'is ter'o'n, est'as mizer'ul'o'j; Di'o ili'n kre'is, sed ili est'is mal'obe'em'a'j, kaj mal'obe'em'o kontraŭ la estr'ar'o est'as la plej grand'a pek'o; pro tio ĉiu'j, kiu'j ne ricev'is ter'o'n kaj ne vol'as labor'i por ali'a'j, al'ven'os post la mort'o al la infer'o, kie ili est'os rost'at'a'j etern'e. Komenc'e ĉi tiu sen'senc'aĵ'o neniel impres'is la anim'o'j'n, ankoraŭ ne erar'ig'it'a'j'n, de la popol'o, sed la potenc'o de la kutim'o est'as grand'a, kaj iom post iom per pentr'it'a'j ilustr'aĵ'o'j Uffka sukces'is tim'ig'i la vir'in'o'j'n pri la mort'o. Jen la unu'a paŝ'o. Sed la soldat'o'j nur mok'tromp'is la pastr'o'n kaj rest'is ne'korekt'ebl'a'j. Fin'e Lass'e koncern'e ili'n dev'is uz'i ali'a'n metod'o'n. Li ili'n sub'aĉet'is. La land'o'n oni divid'is en guberni'o'j'n, por kies estr'o'j oni elekt'is soldat'o'j'n. Nun oni sufiĉ'e estr'is la kamp'ar'an'o'j'n, ĉar ĉiu guberni'estr'o hav'is tur'o'n kaj garnizon'o'n. Sed ĉi tiu'j estr'o'j sen'lim'e tiran'e prem'eg'is la kamp'ar'an'o'j'n kaj eĉ el'pens'is impost'o'n pag'ot'a'n de ĉiu komerc'ist'o, kiu trans'vetur'as ili'a'n teritori'o'n. Ĉi tiu'n impost'o'n oni nom'is lim'pag'o, kaj oni ĝi'n pretekst'is kiel ŝirm'o'n por la komerc'o, t.
e. kontraŭ la rab'ad'o'j de la protekt'ant'o'j.”
Tia'manier'e la afer'o'j progres'is.
Lass'e jam edz'iĝ'is kaj ricev'is ok infan'o'j'n. Li'a'j el'spez'o'j pli'grand'iĝ'is kaj neces'is al li ordon'i nov'a'j'n impost'o'j'n. Sed tiam la kamp'ar'an'o'j plend'is. Ili dev'as mem nutr'i tiom da infan'o'j, ili dir'is, ke ili ne vol'as nutr'i tiu'j'n de ali'a'j; ĉar jun'ul'o'j kaj jun'ul'in'o'j tut'e ne're'ten'ebl'e nask'is infan'o'j'n. Lass'e est'is dev'ig'at'a en'konduk'i nov'a'n statut'o'n, per kiu al person'o'j, posed'ant'a'j nek ter'o'n nek bien'o'n, oni mal'permes'as je sever'a pun'o nask'i infan'o'j'n. Kaj por pov'i efektiv'e kontrol'i tiu'j'n, kiu'j nask'as infan'o'j'n, ĉiu'j, kiu'j dezir'is edz'iĝ'i, dev'is tio'n sci'ig'i al Uffka, kiu dev'is antaŭ'e don'i al ili ĝis'fund'a'n kon'o'n pri la infer'a dogm'ar'o, kiu'n ĉiu vir'iĝ'int'ul'o kaj plen'kresk'iĝ'int'ul'in'o dev'is konfes'i per ĵur'o. La ge'patr'o'j plend'is kaj ĝem'is, sed tio est'is sen'util'a, ĉar nun la soldat'ar'o decid'is unu'a aŭ last'a ĉiu'j'n afer'o'j'n de konscienc'o. Al tio kun'iĝ'is ali'a cirkonstanc'o.
La vir'in'o'j, kiu'j pro si'a'j infan'o'j met'is si'n sub la protekt'o'n de la vir'o'j, pro tio en'kur'is de'pend'ec'o'n de si'a'j edz'o'j iom'et'e simil'a'n al tiu de serv'ist'o. Ĉiu'j'n et'a'j'n ofic'o'j'n ili far'is en'dom'e, kaj la frat'in'o'j, kiu'j ne rajt'is ricev'i hered'aĵ'o'n, serv'is al si'a'j frat'o'j. Tamen, ĉar ĉiu jun'ul'o-kamp'ar'an'o, kiu dezir'is edz'iĝ'i, tim'is far'iĝ'i mal'riĉ'a pro pli'alt'iĝ'ont'a'j el'spez'o'j, la knab'in'o'j risk'is rest'i fraŭl'in'o'j. Tiam la ge'patr'o'j pens'is don'i al ili dot'o'n, kaj fin'e du'on'a'n hered'aĵ'o'rajt'o'n. La posed'ant'o'j de grand'a hered'aĵ'o do far'iĝ'is edz'in'o'j pli facil'e ol tiu'j, kiu'j posed'is nur mal'grand'a'n. Pro tio la bien'ul'o'j si'n kun'ig'is kontraŭ tiu'j, kiu'j ne posed'is ter'o'n, kaj per tio ter'nobel'ar'o ek'est'iĝ'is, flank'e de tiu de la krud'a per'fort'o, t. e. la ŝtel'nobel'ar'o, sed sub ĝi.
Sed la ŝtel'nobel'ar'o konsist'is el ŝanĝ'em'a'j sinjor'o'j, ĉe kiu'j ankoraŭ post'rest'is gaj'a'j memor'o'j el la ĉas'ist'a temp'o, kaj por far'i al si amuz'o'n per io ili arog'is al si la ne'mult'a'j'n ĉas'ej'o'j'n, kiu'j ankoraŭ trov'ig'is, kaj al la kamp'ar'an'o'j oni mal'permes'is la port'ad'o'n de arm'il'o'j. Ali'a el'trov'o, kiu'n ankaŭ far'is tiu'j ŝtel'ist'o'j kaj kiu el'vok'is la laŭ'rajt'a'n indign'o'n de ĉiu'j kamp'ar'an'o'j, konsist'is en la dres'ad'o de lup'o'j, kiu'j tamen neniam far'iĝ'is pli mal'sovaĝ'a'j ol por obe'i si'a'j'n mastr'o'j'n, dum ili mord'is ĉiu'j'n ali'a'j'n. Laŭ'dir'e la ŝtel'ist'o'j ili'n bezon'is por la ĉas'o, sed fakt'e ili dev'is defend'i la ŝtel'aĵ'o'n, dum la ŝtel'ist'o'j for'dorm'is si'a'n ebri'ec'o'n. Tiu asoci'iĝ'o de la ŝtel'ist'o'j kun sovaĝ'a'j best'o'j tre koler'ig'is la kamp'ar'an'o'j'n, sed ili ne plu hav'is esper'o'n aŭd'ig'i si'a'j'n voĉ'o'j'n.
Fin'e la ĉas'em'o de la sinjor'o'j komenc'is direkt'i si'n kontraŭ ili mem, kaj unu far'is atak'et'o'n kontraŭ la tur'o de ali'a. La kamp'ar'an'o'j ĉiam sufer'is pro tio, ĉar ili'a'j'n kamp'o'j'n la ĉeval'o'j de la sinjor'o'j pied'difekt'is; ĉar la sinjor'o'j ankaŭ asoci'ig'is kun tiu'j best'o'j, kiu'j super'is ili'n laŭ fort'o'j. La kamp'ar'an'o'j mal'hav'ant'a'j arm'il'o'j'n, neni'o'n kapabl'is kontraŭ arm'it'a'j vir'o'j kaj sovaĝ'a'j best'o'j. Sed ili plend'is al Lass'e. Ĉi tiu, kiu jam long'e vid'is la ĉiam pli'grand'iĝ'ant'a'n konfuz'iĝ'o'n de la afer'o'j, trov'is neni'a'n rimed'o'n ol arm'i la kamp'ar'an'o'j'n por help'e de ili kaj si'a propr'a soldat'ar'o pun'i la sinjor'o'j'n. Kaj tio'n li do far'is.
Post tio nur rest'is la real'ig'o de li'a'j intenc'o'j, kaj li ig'is la popol'o'n elekt'i li'n ĉef'o super ĉiu'j ĉef'o'j, t. e. reĝ'o. Por don'i al la entrepren'o pli da bril'o, li aranĝ'is grand'a'n kron'ad'o'n. Vest'it'a per ruĝ'a lup'o'pelt'o kun erinac'a fel'o kun plum'o'j de garol'o'j, li ig'is Uffkan ŝmir'i li'n per gudr'o ĉirkaŭ la buŝ'o sur grand'a herb'ej'o, post kio la tut'a popol'o dev'is konfes'i la infer'a'n dogm'ar'o'n per nov'a ĵur'o kaj ĵur'i, ke Lass'e est'as send'it'o de Di'o kaj ke la dinasti'o Hulling de'ven'as el Jafeto, la fil'o de Noaĥo. Pro tio ĉiu'j ali'a'j tur'ĉef'o'j est'u obe'em'a'j al li kaj don'u al li impost'o'n. Tiu ĉi last'a dev'o ne est'is mal'facil'a por ili, ĉar ili far'is neni'o'n ali'a'n ol trud'i al si'a'j kamp'ar'an'o'j nov'a'n impost'o'n.
Kaj tiel Lass'e I de la dinasti'o Hulling est'is ŝmir'it'a, reĝ'o pro la grac'o de Di'o. Sed por don'i pli da bril'o al la reĝ'a nom'o li sub'skrib'is Lass'e I Hug'o de Hulling Jafet'id'o.
Nun komenc'iĝ'is temp'o de sufiĉ'e grand'a kviet'o, ĉar la dogm'ar'o pri infer'o jam dis'vast'iĝ'is, kaj la tim'o je la mort'o est'is tiel grand'a, ke nur mal'mult'a'j'n krim'o'j'n oni far'is.
Sed nov'a klas'o de sen'bien'ul'o'j jam aper'is. Kelk'a'j el tiu'j, kiu'j ne pov'is plu ĉirkaŭ'migr'i sen'ĝen'e, ĉar la ĉirkaŭ'migr'ad'o de nun est'is pun'end'a, kelk'a'j el tiu'j loĝ'is ĉirkaŭ la tur'o'j de la guberni'estr'o'j kaj far'is vest'o'j'n kaj ŝu'o'j'n al la mal'labor'em'a garnizon'o. Ili ricev'is modest'a'n pag'o'n, sed ĝu'is la protekt'o'n de la ĉef'o, t. e. ili dev'is pag'i impost'o'n pro si'a labor'o por la mal'labor'em'ul'o'j. Sed la anim'o'j de la hom'o'j jam tiel konfuz'iĝ'is, ke la kompat'ind'a'j tajlor'o'j kaj ŝu'ist'o'j ne diven'is tiu'n tromp'o'n, kaj pro la en'konduk'o de la infer'a dogm'ar'o la tim'o je mort'o jam far'iĝ'is tiel grand'a, ke oni prefer'is viv'i en kia ajn kondiĉ'o, sub kia ajn prem'o, spit'e de kia'j ajn hont'ig'o'j ol risk'i la mort'o'n. Sed la ŝu'ist'o'j kaj tajlor'o'j ankaŭ bezon'is manĝ'i kaj trink'i, kaj ĉirkaŭ la tur'o kresk'is neni'o.
Do la kamp'ar'an'o'j dev'is al'port'i al ili manĝ'aĵ'o'j'n por vest'aĵ'o'j, ŝu'o'j kaj mon'o. Sed la sinjor'o'j konstru'is mur'o'n ĉirkaŭ'ant'a ter'spac'o'n ĉirkaŭ la tur'o, en la mur'o ili konstru'is pord'eg'o'n kaj ĉe la pord'eg'o skrib'ist'o'n, ĉar oni jam de'long'e hav'is skrib'ist'o'j'n, kiu'j pag'o'n postul'is de la kamp'ar'an'o, ĉar oni permes'is al li la import'o'n kaj la vend'o'n. La kamp'ar'an'o'j ne pov'is kompren'i, kial ili dev'as pag'i pro si'a labor'o al'port'i manĝ'aĵ'o'j'n en la urb'o'n, kaj neni'u ali'a tio'n kompren'is, sed tiel oni ordon'is jam de'long'e.
Fin'e iu'tag'e, kelk'a'j ruz'a'j komerc'ist'o'j vizit'is Lass'e'n, kred'ig'ant'e al li, ke la agrikultur'o ruin'iĝ'os, se la kamp'ar'an'o'j vetur'as en la urb'o'j'n, brokant'ant'e; pro tio ili pren'is sur si'n la task'o'n aĉet'i la manĝ'aĵ'o'j'n de la kamp'ar'an'o'j kondiĉ'e de la pag'o de cert'a impost'o al la ”kastor'ĉap'o”; tiel oni nun nom'is Lass'e'n. Li konsent'is al la propon'o, sed tiam la kamp'ar'an'o'j rifuz'is vend'i. Rezult'is mal'sat'eg'o en la urb'o kaj al la kamp'ar'an'o'j oni ordon'is, minac'ant'e per mon'pun'o, vend'i al la komerc'ist'o'j.
Tiam la kamp'ar'an'o'j koler'ig'it'a'j tiom alt'ig'is la prez'o'j'n de si'a'j komerc'aĵ'o'j, ke Lass'e tuj pret'ig'is taks'ar'o'j'n, difin'ant'e la prez'o'j'n de brut'ar'o kaj gren'o de la kamp'ar'an'o'j, kaj nun la est'ont'ec'o de la urb'o kaj de la ŝtel'ist'o'j est'is garanti'it'a, kaj pac'o kaj feliĉ'o reg'is kvin long'a'j'n monat'o'j'n. Pro tio Lass'e ricev'is de si'a'j soldat'o'j la nom'o'n Lass'e Brut'ej'a Serur'o, ĉar li mem kvazaŭ ten'is la serur'o'n de la kamp'ar'an'a brut'ej'o, kiu'n li mal'ferm'is kaj ferm'is laŭ'plaĉ'e.
Tamen la pac'o est'is nur ŝajn'a kaj neniel fid'ind'a. La mal'jun'a'j kamp'ar'an'o'j, kiu'j part'o'pren'is la star'ig'o'n de ĉio nun'a, sen'dub'e mal'respekt'is Lass'e'n, kun kiu ili inter'rilat'is iam familiar'e, sed nun li hav'is la kapabl'o'n ili'n protekt'i per la soldat'ar'o; ili ted'iĝ'is tiam pri la mal'pac'o kaj ced'is. Kio'n far'i? ili demand'is al si, kaj kiam neni'o est'is far'ebl'a, oni kutim'iĝ'is al silent'o kaj sufer'o.
Sed ne tiel facil'a est'is la obe'ig'o de la jun'a generaci'o, kiu vol'is obe'i nek patr'o'n nek patr'in'o'n, des mal'pli do fremd'a'j'n person'o'j'n. Van'e Uffka prov'is ili'n tim'ig'i per la infer'a dogm'ar'o. Ili'a'j pens'o'j est'is ankoraŭ ne'erar'ig'it'a'j, tiel ke ili diven'is la absurd'ec'o'n de la tut'a mensog'o'histori'o kaj rid'is pri Uffka. Ili far'iĝ'is sovaĝ'a'j kaj sen'brid'a'j, ili ne toler'is la rest'ad'o'n en la mal'san'ig'a'j, mal'bon'e odor'ant'a'j dom'et'o'j, sed tra'kur'is arb'ar'o'j'n kaj kamp'o'j'n, serĉ'ant'e aventur'o'j'n. La ge'patr'o'j ili'n baston'is, sed la knab'o'j brul'ig'is dom'et'o'j'n kaj fojn'o'stak'o'j'n kaj for'kur'is en la arb'ar'o'n. La soci'o est'is ĉi tiu'n foj'o'n serioz'e minac'at'a, kaj iu serioz'e propon'is, ke oni kastr'u ĉiu'n du'a'n knab'o'n por hav'ig'i al si labor'ist'o'j'n por la est'ont'ec'o. Sed Lass'e mal'konsent'is tia'n ne'natur'a'n proced'o'n. Li propon'is ali'a'n metod'o'n, kiu'n li ŝpar'is plej'ebl'e long'e, ĉar li mem ĝi'n mal'aprob'is pro ĝi'a kontraŭ'natur'ec'o kaj ne'human'ec'o. Li part'o'pren'is kiel infan'o sam'a'n kurs'o'n, kies memor'o'j li'n turment'is ankoraŭ kiel fantom'o'j kaj ĝi'n ŝajn'ig'is al li kiel la plej terur'a, kio'n li spert'is. Ĉiu vilaĝ'o star'ig'u pun'ĉambr'o'n, kie oni intern'ig'u la infan'o'j'n dum ses jar'o'j, por ke ili kutim'iĝ'u ĉiu'tag'e per'e de du'on'a mal'sat'o kaj bat'o'j de baston'o al sklav'ec'o, kaj aŭd'ant'e jar'o'n post jar'o la infer'a'n dogm'ar'o'n kaj nov'a'n moral'o'n, kiu'n el'pens'is Lass'e kaj Uffka, ili en'radik'iĝ'u al si iom post iom en la konsci'o'n la respekt'o'n kaj obe'em'o'n, kiu'j'n, laŭ'natur'e, ili ne ŝuld'as al ili'a'j super'ul'o'j. La metod'o est'is tre sen'konscienc'a, sed ĝi hav'is la sam'a'n efik'o'n kiel kastr'ad'o.
Kelk'a temp'o tamen est'is neces'a por la verk'ad'o de la lern'o'libr'o'j, sed la profit'o antaŭ'vid'at'a est'is tro grand'a, por ne dediĉ'i temp'o'n kaj antaŭ'zorg'o'n al la nov'a instituci'o.
Kiam la labor'o est'is pret'a, ankaŭ vid'iĝ'is, ke oni jam ating'is la cel'o'n. La infan'o'j'n oni intern'ig'is fru'maten'e kaj unu'e ili lern'is silent'i. Tio est'is plej grav'a, ĉar nun la alt'rang'ul'ar'o, kiel ili nom'is si'n, ĉar ”Di'o” met'is ili'n super la sub'ul'ar'o'n, ne bezon'is tim'i kritik'o'n flank'e de la sub'ul'ar'o. Du'e ili lern'is obe'i, t.e.
far'i la vol'o'n de ali'a'j kaj hav'i neniu'n propr'a'n. La intern'ig'o de mult'e da infan'o'j en unu sam'a'n ĉambr'o'n bon'eg'e efik'is, ĉar la mal'san'a aer'o difekt'is la san'o'n, kaj kun la mal'aper'o de san'o ankaŭ mal'aper'as fort'o kaj vol'o. Sed la kutim'o silent'i, t.e. ne dir'i la ver'o'n, kaŭz'is mal'oportun'aĵ'o'n, kiu'n oni komenc'e ne antaŭ'vid'is. La infan'o'j nom'e trov'is ke, respond'ant'e jes, kie ili just'e dev'as respond'i ne, ili akir'is profit'o'j'n, kiel rekompenc'o'j'n aŭ liber'ig'o'n de pun'o, kaj pro tio la mensog'o komenc'is flor'i.
La obe'em'o si'a'flank'e kaŭz'is perfid'ec'o'n. La infan'o'j opini'is, ke ili ag'as mal'just'e, se ili ten'as kamarad'o'n, dum la instru'ist'o li'n baston'is, sed ag'ant'e kontraŭ tio, kio'n ili opini'is just'a, ili iom post iom kutim'iĝ'is al ag'ad'o kontraŭ si'a konvink'o. Kiu'j mensog'is plej mult'e kaj est'is plej'ebl'e perfid'a'j, tiu'j'n oni nom'is bon'a'j infan'o'j, kaj ili ricev'is spic'o'kuk'o'j'n kaj miel'frand'aĵ'o'j'n; tiu'j, kiu'j est'is ver'dir'em'a'j kaj sincer'a'j, bat'o'j'n ricev'is, sed neni'a'n manĝ'aĵ'o'n. Per tio oni jam star'ig'is la baz'o'n de la eduk'o.
Lass'e iu'n foj'o'n mir'konstern'iĝ'is pro la rezult'o'j, sed, jam sur'ir'int'e la glat'a'n glaci'o'n, kio'n far'i?
Tamen al la infan'o'bat'ant'o'j est'is mal'facil'e okup'ig'i la infan'o'j'n dum la long'a lern'o'temp'o nur per la baston'o, kaj neces'is el'pens'i nov'a'j'n fak'o'j'n. En la lern'ej'o oni lern'is krom mensog'o kaj mal'ver'em'o, grand'a'n ar'o'n da mal'ver'aĵ'o'j, kiu'j'n sub la komun'a nom'o de ”moral'o” oni lern'ig'is per baston'o al la pal'a'j kaj mal'san'a'j infan'o'j. La unu'a moral'o nom'iĝ'is: Di'o kre'is kamp'ar'an'o'j'n kaj meti'ist'o'j'n, por ke ili labor'u por tiu'j, kiu'j ne vol'as labor'i. La du'a moral'o: Vi est'u kontent'a je vi'a sort'o!
(Plen'um'i ĉi tiu'n ordon'o'n ne est'is mal'facil'e al tiu'j, kiu'j ĝu'is la
envi'ind'a'n sort'o'n est'i liber'ig'at'a'j de labor'o, sed al tiu'j, kiu'j
hav'is la pen'ig'a'n sort'o'n labor'i, ĝi est'is ne'ebl'a.) Tri'a moral'o:
Vi ne seks'kun'iĝ'u, se vi ne posed'as ses'cent ar'o'j'n da ter'o aŭ la
permes'o'n de Uffka. (Grand'a'n knab'o'n, kontraŭ'dir'ant'a'n, ke al
ĉi tiu moral'o oni don'u la jen'a'n tekst'o'n: Est'as neces'e, ke vi
jam for'pren'is ses'cent ar'o'j'n da ter'o por est'i ”permes'at'a seks'kun'ig'i!” oni ĵet'is en mal'hel'a'n kel'o'n.) Kvar'a moral'o: Vi ne for'pren'u la hav'aĵ'o'n de ali'a! (Knab'in'o'n, opini'ant'a'n, ke ŝi memor'as, kiam ŝi'a patr'o rab'is si'a'n ter'o'n el la komun'a herb'ej'o, kaj
ke pro tio oni pun'u ŝi'a'n patr'o'n, oni konvink'is per ses par'o'j
da verg'o'j, ke ŝi est'as mal'prav'a.) Kvin'a moral'o: Vi ne mort'ig'u iu'n ajn! (Ne'plen'aĝ'ul'o'n, kiu demand'is, ĉu per ”vi” oni en'kalkul'as ankaŭ Lass'e'n kaj la ekzekut'ist'o'n, kiu'j mort'ig'as ĉiu'j'n,
kiu'j ne vol'as mort'ig'i la ĉas'ist'a'n popol'o'n en la arb'ar'o'j, oni
met'is en la trunk'o'n.) Ses'a moral'o: Vi ne dev'as eĉ pri'pens'i, ĉu
tio, kio nun est'as, pov'as est'i mal'bon'a. (Ĉi tiu est'is la plej bon'a
el ĉiu'j moral'o'j, ĉar ili mort'ig'as ĉi'a'n pens'o'n kaj pro tio ĉi'a'n
opozici'o'n jam en la ĝerm'o.)
Sed tio tamen neniel util'is. La ge'jun'ul'ar'o hipokrit'is kaj
mensog'is, sed kelk'foj'e la ver'o aŭd'iĝ'is, kaj tiam la soci'o de'nov'e est'is minac'at'a. Oni tiel ted'iĝ'is je la viv'o, ke oni tut'e mal'zorg'is la labor'o'n kaj ĉio'n: oni mem mal'sat'is, sed tiam ankaŭ
la alt'rang'ul'ar'o komenc'is mal'sat'i kaj mal'bon'fart'i, kaj tiel ne
rajt'is est'i. La tim'o je la infer'o ĉes'is, ĉar oni opini'is, ke oni jam
hav'as infer'o'n sur la ter'o, kaj oni pli mal'bon'e ne pov'as viv'i.
Lass'e kaj Uffka baldaŭ sam'opini'is, ke est'as neces'e far'i kelk'a'j laŭ'temp'a'j ŝanĝ'o'j en la infer'a dogm'ar'o, kaj nun la pastr'o'j komenc'is parol'i iom pli pri la ven'ont'a ĝoj'o en la ĉiel'o al ĉiu'j, kiu'j sufer'is kaj spert'is mal'ĝoj'o'n en la viv'o. Ke pro tio kelk'a'j opozici'ul'o'j alud'is, ke sekv'e Lass'e kaj la alt'rang'ul'ar'o, kiu'j viv'as agrabl'e, ven'os al infer'o, ne influ'is la afer'o'n, ĉar la opozici'ul'o'j'n oni brul'ig'is sur ŝtip'ar'o, kaj al ili'a'j demand'o'j oni don'is neni'a'n respond'o'n. Sed la esper'o ven'i ĉiel'e'n sen'fort'ig'is la disciplin'o'n, kaj est'is neces'e, el'pens'i nov'a'j'n rimed'o'j'n. Tiam Lass'e ig'is kelk'a'j'n sen'taŭg'ul'o'j'n, kiu'j ne vol'is labor'i, far'i kant'et'o'j'n por la pri'inform'o de la sub'ul'ar'o. Kaj al'ven'is ar'o da poet'o'j. Ili si'n vest'is mal'bon'e, kvankam ili tio'n ne bezon'is, ĉar ili ricev'is si'a'n salajr'o'n de la ŝtat'o, sed ili dev'is kred'ig'i al la sub'ul'ar'o per si'a ekster'aĵ'o, ke ili el'ven'as el la sub'ul'ar'o. Ili ĉirkaŭ'ir'is kaj kant'is, ke la viv'o est'as tiel agrabl'a; ke oni kred'u ĉiu'j'n hom'o'j'n bon'a'j; ke ĉiu'j Lass'e-oj, Uffka-oj, guberni'estr'o'j, ge'patr'o'j, kurator'o'j kaj instru'ist'o'j est'as tiel bon'a'j kaj cel'as la bon'stat'o'n de la sub'ul'ar'o; ke ĉia mal'kontent'o pri tio, ke kelk'a'j labor'as, dum kelk'a'j manĝ'as, est'as neni'o ali'a ol envi'o kaj malic'o; ke kiam ĉiu pri'zorg'as si'a'j'n ofic'o'j'n, ĉio ir'as bon'e, kio ajn ni'n renkont'as; ke la agrikultur'o, kaj la meti'o ne est'as la labor'o, sed ke la efektiv'a'n labor'o'n, la pli pen'ig'a'n labor'o'n Di'o met'is sur la estr'ar'o'n, la soldat'ar'o'n kaj la Uffka-o'j'n; ke neces'as pren'i la mond'o'n kia ĝi est'as (ankaŭ tia, kia ĝi jam far'iĝ'is pro la fripon'aĵ'o'j de Lass'e-oj kaj Uffka-oj!) Tio efik'is. Oni unu'e lern'is la kant'et'o'j'n parker'e. Ili post'e sid'is en la orel'o'j kaj fin'e ili en'penetr'is la pens'o'j'n.
Sed baldaŭ vid'iĝ'is, ke ankaŭ la sub'ul'ar'o komenc'is uz'i kant'et'o'j'n por atak'i la alt'rang'ul'ar'o'n. Lass'e kun terur'o vid'is la minac'ant'a'n nub'o'n, sed ne nur por plezur'o li akir'is spert'o'j'n dum la pas'int'ec'o. Unu'e li prov'is don'i al la kant'ist'o'j salajr'o'n el la ŝtat'a kas'o. Tio efik'is dum kelk'a temp'o, sed jen ar'eg'o da kant'ist'o'j, demand'ant'a salajr'o'n, kaj la impost'o'j pli'alt'iĝ'is.
Kiam neni'o ali'a efik'is, li vid'is si'n dev'ig'at'a star'ig'i societ'o'n.
Dek'sep el la plej tim'ind'a'j kant'ist'o'j oni elekt'is, kaj ili'n oni klar'ig'is sen'erar'a'j. Ĉiu'j'n ali'a'j'n, kiu'j vol'is verk'i kant'et'o'j'n, oni klar'ig'is mal'taŭg'a'j. Per tio la afer'o est'is help'at'a. La popol'o, kiu pag'is la dek'sep por est'i de ili mal'laŭd'at'a, baldaŭ kutim'iĝ'is en la lern'ej'o'j rigard'i la dek'sep sen'erar'a'j kaj ĉiu'j'n ali'a'j'n sen'taŭg'a'j. Kaj per tio oni silent'ig'is ĉiu'j'n mal'kontent'a'j'n kant'ist'o'j'n, ĉar kompren'ebl'e neni'u vol'is kant'i sen laŭd'o, almenaŭ de la dek'sep, kaj tio kaŭz'is, ke pli post'e ĉiu'j'n kant'et'o'j'n oni komenc'is kant'i laŭ la sam'a manier'o.
Ĉar la nombr'o de lern'ej'o'j pli'grand'iĝ'is kaj far'iĝ'is mal'facil'e hav'ig'i al ĉiu'j moral'libr'o'j'n, Lass'e est'is dev'ig'at'a post mult'e da pri'pens'o'j — ĉar tiel long'e kiel ebl'e li tim'is kon'ig'i tia'n danĝer'a'n invent'aĵ'o'n — star'ig'i pres'ej'o'n. Sed por ke oni ne uz'u la danĝer'a'n aranĝ'o'n kontraŭ li kaj li'a verk'o, li ĝi'n met'is sub reĝ'a'n kontrol'o'n.
La unu'a produkt'aĵ'o de la reĝ'a pres'ej'o est'is statut'o pri pres'liber'ec'o. En la sekret'a societ'o ”La mal'kontent'ul'o'j” oni aranĝ'is kun'ven'o'n iu'vesper'e en fojn'ej'o, ĝust'e kiam ven'is la nov'a statut'o pri pres'liber'ec'o. Paŭlo Ĉas'ist'o jam ricev'is unu ekzempler'o'n kaj dev'is ĝi'n laŭt'leg'i por sub'met'i ĝi'n al ekzamen'o. Oni si'n prepar'is por aŭskult'i.
Paŭlo komenc'is leg'i:
”Statut'o pri pres'liber'ec'o.
§ 1. Ĉiu ŝtat'an'o hav'as la plen'a'n rajt'o'n esprim'i si'n per pres'aĵ'o!”
”Hur'a!” respond'is la mal'kontent'ul'o'j. ”Viv'u la liber'ec'o!”
— ”§ 2,” leg'is Paŭlo, ”Pur'a'n evangeli'a'n infer'o'dogm'ar'o'n oni ne rajt'as sub'met'i al ne'bezon'at'a kritik'o, ĉar ĝi de'ven'as de Di'o! ”
”Ho!” dir'is la mal'kontent'ul'o'j. ”Ĝi'n ni antaŭ ĉio vol'us kritik'i.”
” § 3,” leg'is Paŭlo, ”Ĉiu verk'ist'o dev'as si'n esprim'i laŭd'e pri Lass'e, Uffka, guberni'estr'o'j, soldat'o'j, skrib'ist'o'j, instru'ist'o'j kaj ili'a'j amik'o'j kaj kon'at'ul'o'j.”
”§ 4. La Societ'o Por Reciprok'a Laŭd'o aŭ la dek'sep sen'erar'ul'o'j rajt'as sub'prem'i ĉiu'n skrib'e far'it'a'n prov'o'n adres'it'a'n kontraŭ la moral'o.”
Ĉi tie Rudolf'o Karb'ist'o inter'romp'is: ”Ni memor'u, kio'n signif'as la moral'o!”
Paŭlo Ĉas'ist'o memor'ig'is: ”Moral'o signif'as unu'e, ke ĉiu'j kamp'ar'an'o'j kaj meti'ist'o'j nask'iĝ'is por labor'i por Lass'e, Uffka-oj ktp.; du'e, ke neni'u rajt'as seks'kun'iĝ'i, se li ne posed'as 588 ar'o'j'n aŭ la permes'o'n de Uffka.”
”Sufiĉ'e, sufiĉ'e,” kri'is la mal'kontent'ul'o'j, ”ni tio'n tre bon'e re'memor'as. Daŭr'ig'u!”
” § 5. Neni'u krom la Societ'o Por Reciprok'a Laŭd'o rajt'as esprim'i si'n pri mort'int'a Lass'e-ul'o.”
” § 6. Ĉiu ŝtat'an'o plen'e rajt'as esprim'i si'n pres'e.”
La mal'kontent'ul'o'j dis'iĝ'is kun la firm'a decid'o, uz'i la nov'a'n pres'rajt'o'n je la plej baldaŭ'a okaz'o.
La instru'ist'o'j unu'e ricev'is produkt'aĵ'o'n de la pres'rajt'o, kaj la Moral'libr'o'n oni pres'is en mil'o'j da ekzempler'o'j, oni ĝi'n najl'fiks'is en la dom'et'o'j kaj distribu'is inter la sub'ul'ar'o, ĉar la alt'rang'ul'ar'o, kiu invent'is la Moral'libr'o'n, ĝi'n jam kon'is parker'e.
Sed Lass'e far'iĝ'is lac'a kaj mal'jun'a, kaj li sent'is si'a'n viv'fin'o'n
al'ven'i. Post kiam li kun'ven'ig'is du'mil soldat'o'j'n, li ig'is ili'n
elekt'i tron'hered'ont'o'n. Kaj jen li'a'n fil'o'n oni elekt'is, kiu'n oni
tuj honor'is sub la nom'o Lass'e II Axel. Lass'e plor'is pro emoci'o je tia grandioz'a pruv'o de la am'o de la popol'o al li'a famili'o, kaj li uz'is ne'serĉ'it'a'n okaz'o'n por propon'i, ke la kastor'o'ĉap'o kaj la tron'o far'iĝ'u hered'a'j intern'e de li'a gent'o. Ĉar aŭd'iĝ'is mal'kontent'o pro tio inter la guberni'estr'o'j, Uffka parol'is,
apel'ant'e al la popol'o, kiu star'is tre mal'proksim'e en la arb'ar'o mal'antaŭ la soldat'o'j. La popol'o, mal'am'ant'a la soldat'o'j'n
kaj aŭd'int'a neni'o'n ol tio'n, ke ili jam respond'is per ne, kompren'ebl'e jes'kri'is, kaj la soldat'o'j dev'is kapitulac'i. Lass'e dank'is pro ĉi tiu nov'a pruv'o de la am'o de la popol'o, kaj li konsider'is ĉi tiu'n kri'o'n el la ”mal'alt'a'j rang'o'j” kvazaŭ Di'o mem
est'us parol'int'a, ĉar la voĉ'o de la popol'o est'as voĉ'o de Di'o, kaj
Lass'e II rapid'is akcept'i la sam'e bel'a'n kiel mal'ver'a'n deviz'o'n:
»La Am'o de la Popol'o post mi'a salajr'o!”
Lass'e, kiu tra'viv'is tiom da divers'a'j okaz'int'aĵ'o'j, kuŝ'iĝ'is sur la mort'lit'o'n, sat'a je jar'o'j kaj glor'o. Pardon'int'e al ĉiu'j si'a'j mal'amik'o'j ili'a'j'n krim'o'j'n kaj ricev'int'e de Uffka la cert'ig'o'n pri la ĉiel'o, li mort'is. Ĉiu'j dek'sep sen'erar'ul'o'j skrib'is laŭd'kant'o'j'n pri li'a far'o'riĉ'a viv'o, kaj Uffka far'is funebr'a'n parol'ad'o'n laŭ la tekst'o: feliĉ'a'j est'as la mort'int'o'j, kiu'j mort'as en la Sinjor'o.
Lass'e II for'viŝ'is si'a'j'n larm'o'j'n kaj okup'is la tron'o'n.
Lass'e li Axel est'is mild'a sinjor'o, kiu ne am'is la milit'o'n, sed al kiu plaĉ'is civilizaci'o kaj scienc'o. Li'a unu'a reg'ad'far'o est'is la skrib'ig'o de la histori'o de Lass'e I. La dek'sep sen'erar'ul'o'j komenc'is la verk'o'n kaj ili sukces'is kre'i majstr'aĵ'o'n de daŭr'ant'a valor'o. En ĝi oni nom'is Lass'e-on la Grand'a, kaj just'e, ĉar li fond'is la nov'a'n konstituci'o'n kaj li ĉiam hav'is la bon'stat'o'n de la popol'o kiel si'a'n plej alt'a'n cel'o'n. Sed la societ'o ”La Mal'kontent'ul'o'j” skrib'is ali'a'n histori'o'n pri Lass'e, kie oni li'n nom'is simpl'e ”La mal'saĝ'a Hulling”. Ili klar'ig'is, ke li en'konduk'is la nun'a'n sklav'ec'o'n kun nutr'ad'o kaj konsum'ad'o, kun impost'o'j al la labor'ant'o'j kaj liber'ig'o de impost'o'j al la mal'labor'em'ul'o'j, ke li difekt'is la san'o'n de la jun'ul'ar'o per la en'konduk'o de mal'liber'ej'o'j kaj instru'ist'o'j, ke li est'is stult'ul'o kaj ke li'a soci'o est'as idiot'a. La libr'o'n oni konfisk'is kaj brul'ig'is kun'e kun la verk'int'o'j, post kio la Societ'o Por Reciprok'a Laŭd'o anonc'is premi'o'n de ses funt'o'j da zink'o por tiu, kiu verk'is la plej bel'a'n nekrolog'o'n pri Lass'e I Hug'o, nom'at'a La Grand'a.
Tamen, ĉar Lass'e II Axel kompren'is, ke la mal'kontent'o'n pri la soci'o oni ne pov'as tuj for'ig'i, li verk'ig'is histori'o'n de la regn'o, en kiu, help'e de la post'las'it'a ekzempler'o de ”Atlantik'a,” de Rudbeckius, aparten'int'a al Lass'e, patr'o de Lass'e II, oni plen'pruv'is, ke sen'dub'e la nun'a regn'o est'as la plej perfekt'a el ĉiu'j regn'o'j, kaj ke efektiv'e ĝi tiu est'as ”Atlantik'a” aŭ ”La Insul'o de Feliĉ'ul'o'j.” La insul'o, en kiu loĝ'is ili'a'j pra'ul'o'j kaj kie ili opini'is est'i tiel feliĉ'a'j, neniam ekzist'is. Tio nur est'as artifik'o de la ”Mal'kontent'ul'o'j” por ig'i hom'o'j'n mal'kontent'a'j. Kaj nun la instru'ist'o'j en'konduk'is nov'a'n lern'o'libr'o'n, kiu'n oni nom'is ”La Laŭd'o de la Nun'temp'o” aŭ ”La plej perfekt'a Soci'o”.
Tamen jam plen'kresk'is ar'o da infan'o'j de skrib'ist'o'j kaj soldat'o'j. Por evit'i, sam'e kiel ĉe la elekt'o de reĝ'o, mal'pac'o'n kaj mal'konkord'o'n, oni en'konduk'is la kutim'o'n, ke la ofic'o'j far'iĝ'u hered'a'j, sed ĉar skrib'ist'o'j kaj soldat'o'j sen'ĝen'e nask'is infan'o'j'n sen 588 ar'o'j da ter'o — ili star'is super la de ili don'it'a leĝ'o — la land'o baldaŭ est'is sur'ŝut'at'a je alt'rang'ul'id'o'j ne hav'ant'a'j ofic'o'n. Ili'n la ŝtat'o nutr'is per stipendi'o'j aŭ rekompenc'o'j, por ke ili ne bezon'u ŝtel'i aŭ mort'ig'i kaj al kiel ebl'e plej mult'a'j oni kre'is ofic'o'j'n. Sed ĉar al la sen'far'ul'o'j est'is mal'facil'e far'i neni'o'n, ili el'pens'is ĉi'a'j'n okup'et'o'j'n, pli-mal'pli idiot'a'j'n. Unu decid'iĝ'is kolekt'i buton'o'j'n; ali'a kolekt'is abi'konus'o'j'n, pin'konus'o'j'n kaj juniper'konus'o'j'n; tri'a hom'o hav'ig'is al si stipendi'o'n por for'vetur'i ekster'land'e'n. Tiu last'a hejm'e'n're'ven'is post el'trov'o de mort'int'a lingv'o, kiu'n li trov'is sur lign'a'j tabul'et'o'j.
Ĉar ankaŭ trov'iĝ'is ŝlos'il'o de la lingv'o, ĝi'a deĉifr'ad'o est'is facil'a, kaj la el'trov'int'o, kiu nom'is la lingv'o'n ”ŝoŝo” est'is tre fier'a sci'pov'i lingv'o'n, kiu'n sci'is neni'u ali'a. La kolekt'ant'o de buton'o'j kun'ig'is terur'a'n kolekt'o'n. Ĉar li ne sci'is, kie ĝi'n depon'i, li el la ŝtat'a kas'o ricev'is mon'o'n por konstru'i dom'o'n por la loĝ'ig'o de la kolekt'o. Tie li komenc'is ord'ig'i la buton'o'j'n. Est'is mult'e da manier'o'j por ili'n klasifik'i: oni pov'is ili'n klasifik'i en kalson'buton'o'j, pantalon'buton'o'j kaj jak'buton'o'j ktp., sed ni'a vir'o el'pens'is pli artifik'a'n kaj pro tio pli mal'facil'a'n sistem'o'n. Sed por tio li bezon'is help'o'n. Li unu'e verk'is disertaci'o'n pri ”Neces'o stud'i la buton'o'j'n el scienc'a vid'punkt'o.” Post'e li adres'is al la Trezor'ej'o pet'skrib'o'n, en kiu li pet'is pri profesor'ec'o en la scienc'o de buton'o'j kun'e kun du asist'ant'o'j. La pet'o'n oni mal'rifuz'is, pli por hav'ig'i okup'et'o'n al sen'far'ul'o'j ol pro la afer'o mem, kies valor'o'n oni ankoraŭ ne pov'is pri'juĝ'i. Ĉar la vir'o — li nom'iĝ'is Hylling kaj oni opini'is, ke li'n nask'is Hullingulo sen permes'o de Uffka — hav'is okaz'e du bastard'a'j'n fil'o'j'n, kies lern'ej'a'n baston'ig'o'n li ne pov'is pag'i, oni ne bezon'is anonc'i la asist'ant'ofic'o'j'n. Hylling est'is baldaŭ mir'ig'ont'a la mond'o'n per la unu'a komplet'a scienc'a sistem'o. Post du jar'o'j li jam est'is el'labor'int'a ĝi'n, kaj ĝi est'is mir'ind'a, gigant'a labor'o, ĉar laŭ ĝi'a'j klas'o'j oni pov'is sub'ord'ig'i ĉiu'j'n buton'o'j'n de la mond'o. La sistem'o hav'is la jen'a'n aspekt'o'n:
Nun oni jam de'long'e intenc'is pli'grand'ig'i la instru'a'j'n kurs'o'j'n, kaj opini'ant'e, ke est'as mal'just'e, ke la infan'o'j de la sub'ul'ar'o lern'is tiom, kiom tiu'j de la alt'rang'ul'ar'o, oni decid'is star'ig'i universitat'o'n. Oni jam hav'is tri scienc'o'j'n: la lingv'o'n ”ŝoŝo”, la buton'scienc'o'n kaj la konus'scienc'o'n, kiu'j de'post nun far'iĝ'is dev'ig'a'j scienc'o'j. Sed ĉar si'a'j'n infan'o'j'n ankaŭ sufiĉ'e bon'stat'a'j kamp'ar'an'o'j kaj meti'ist'o'j send'is al la universitat'o, oni star'ig'is ”kolokv'o'j'n” aŭ ”apart'a'j'n inter'parol'o'j'n,” en kiu'j rajt'is part'o'pren'i nur la alt'rang'ul'ar'id'o'j, kaj sen tiu'j inter'parol'o'j oni ne pov'is far'i ekzamen'o'n. Tamen, se iu sub'ul'ar'id'o pen'e sukces'is far'i ekzamen'o'n, li spit'e de tio ne ricev'is ofic'o'n, ĉar la ofic'o'j est'is hered'a'j.
Lass'e II Axel mort'is — tio'n oni ne pov'is mal'help'i, sed post la mort'o li ricev'is la nom'o'n Lass'e la Saĝ'a.
La fil'o, kiu okup'is la tron'o'n, si'n nom'is tut'e simpl'e Anders Vi'i, pro kia motiv'o oni ne sci'as, sed oni opini'as, ke est'as pro i'a'j histori'a'j supoz'o'j. Dum li'a regn'o nask'iĝ'is la bel'art'o'j.
Bak'ist'a lern'ant'o nom'e iu'n tag'o'n est'is kned'ant'a past'o'n; li est'is far'ont'a pan'o'n, sed anstataŭ'e li far'is kapr'o'n. La profesor'o de la ŝoŝo-lingv'o, kiu okaz'e preter'pas'is la fenestr'o'n, kie labor'is la lern'ant'o, tuj kompren'is li'a'j'n grand'a'j'n talent'o'j'n kaj ig'is li'n far'i kapr'o'n el argil'o anstataŭ past'o, kaj li ĝi'n post'e hard'brul'ig'is en forn'o.
Pri la el'trov'o de la pentr'art'o la afer'o est'is ali'a. Oni jam de'long'e observ'is en izol'a part'o de la insul'o, ke nombr'o da sen'labor'a'j karb'ist'lern'ant'o'j kutim'is pren'i karb'o'pec'o'n por sur'desegn'i la trunk'o'j'n. Unu'e ili nur desegn'is mal'ĉast'aĵ'o'j'n, sed pli post'e ili desegn'is ĉio'n, kio'n ili vid'is. Oni unu'e opini'is, ke spec'o de mani'o aŭ idiotism'o est'iĝ'is, ĉar est'is cert'e strang'e vid'i ar'o'n da jun'ul'o'j ĉirkaŭ'kur'ant'a'j kiel pig'o'j por desegn'i i'o'n, kio'n ili vid'is. Ili desegn'is tabl'o'j'n, seĝ'pied'o'j'n, dom'o'j'n, arb'o'j'n, ŝton'o'j'n, karot'o'j'n, puŝ'ĉar'o'j'n, hund'o'j'n, kat'o'j'n, ĉio'n ebl'a'n, kio'n ili trov'is. Van'e la ge'patr'o'j pen'is ig'i ili'n for'las'i tiu'j'n kapric'o'j'n kaj far'i i'o'n util'a'n, sed tio ne est'is ebl'a. Ili ek'plor'is, dir'ant'e, ke ili pli prefer'as mal'sat'i ĝis mort'iĝ'o ol for'las'i la desegn'o'n. Sen'dub'e tio est'is mani'o.
Kiam la afer'o'n oni rakont'is al Anders, li unu'e far'iĝ'is tre mal'ĝoj'a, ĉar li am'is si'a'n popol'o'n tiom, kiom nur princ'o pov'as tio'n far'i. Post'e li intern'ig'is ili'n en dom'o'n, kie ili rajt'is si'n dediĉ'i sen'ĝen'e al si'a mani'o kaj eĉ sub reĝ'a protekt'o. Li aranĝ'is eksperiment'o'n kun ili, kaj iu'n tag'o'n li ig'is kvin'dek mani'ul'o'j'n figur'i la sam'a'n seĝ'pied'o'n. Sed, ho ve, trov'ig'is eĉ ne du simil'a'j desegn'aĵ'o'j. Filozof'o'j, kiu'j'n oni al'ven'ig'is, klar'ig'is, ke tio de'pend'as de la person'a percept'o. Anders, kiu ĝis nun ne kred'is, ke la person'a percept'o de seĝ'pied'o pov'as est'i io filozofi'a, nun kompren'is si'a'n erar'o'n kaj plen'kred'is la grand'a'n grav'ec'o'n de la figur'ad'o kiel moment'o de spirit'a viv'o, kaj li nom'ig'is la plej lert'a'n desegn'ist'o'n profesor'o. Ĉi tiu tuj verk'is disertaci'o'n pri en'hav'o kaj form'o de la figur'aĵ'o. El la zorg'e elekt'it'a ekzempl'o, seĝ'pied'o, kiu konsist'ig'is la premi'ot'a'n tem'o'n, li dedukt'is: la en'hav'o de la seĝ'pied'o est'as la person'a percept'o, la form'o de la seĝ'pied'o est'as la desegn'aĵ'o. Kiam la en'hav'o kaj la form'o kovr'is unu la ali'a'n aŭ tut'e en'ir'is unu en la ali'a'n, tiam la desegn'aĵ'o est'as komplet'a desegn'aĵ'o aŭ io bel'a. Ĉio figur'it'a est'as bel'a; fek'ant'a bov'in'o est'as mal'bel'a per si mem, ĉar la natur'o est'as mal'bel'a, sed figur'it'a fek'ant'a bov'in'o est'as bel'a, ĉar ĝi'n penetr'as la person'a percept'o de fek'ant'a bov'in'o.
Iu'n tag'o'n oni trov'is mal'bel'a'n desegn'aĵ'o'n de Anders Vi'i sur la fasad'a mur'o de la desegn'ej'o. Pas'ant'o'j rid'eg'is. La desegn'int'o'n oni al'ven'ig'is kaj ordon'is, ke li figur'u reĝ'o'n Anders, sed laŭ bel'a manier'o. La desegn'int'o klar'ig'is, ke li'a desegn'aĵ'o est'as bel'a, ĉar ĝi'n penetr'is kaj kaŭz'is li'a person'a percept'o pri Anders Vi'i. Al la desegn'int'o oni ordon'is, minac'e per mort'pun'o, tuj ŝanĝ'i si'a'n person'a'n percept'o'n pri Anders Vi'i. Ĉar al la desegn'int'o oni promes'is nom'o'n kaj salajr'o'n de profesor'o, li tuj ŝanĝ'is si'a'n person'a'n percept'o'n pri Anders Vi'i, kaj pro tio oni li'n nom'is reĝ'a pentr'ist'o.
Anders mort'is en la ok'a jar'o de si'a regn'o, kaj li'n la dek'sep sen'erar'ul'o'j nom'is Protekt'int'o de la desegn'aĵ'o'j. Li'n sekv'is kiel reĝ'o Per Erik I. Ĉi tiu est'is mal'ced'em'a sinjor'o, kiu ne pov'is sid'i kviet'e. Li milit'is kontraŭ la ĉas'ist'o'j, mort'ig'ant'e kiel ebl'e plej mult'a'j'n. Sed la popol'o plend'is pro la milit'impost'o'j, kaj ili ne pov'is kompren'i la util'o'n de tia'j buĉ'ig'ad'o'j. Por sci'ig'i ili'a'n mal'bril'a'n intelekt'o'n, Per resum'ig'is nov'a'n lern'o'libr'o'n por ĝi'n en'konduk'i en la lern'ej'o'j'n. Ĝi'n oni nom'is ”Libr'o pri Reĝ'o'j” kaj ĝi en'hav'is laŭd'o'n pri ĉiu'j reĝ'o'j de Lass'e I ĝis Per Erik; precip'e oni laŭd'is ĉiu'j'n atak'o'j'n kaj rab'o'j'n al fremd'a'j regn'o'j.
Tamen la milit'ir'o'j'n oni daŭr'ig'is dum Per Erik, ĉar la soldat'o'j am'is glor'o'n kaj precip'e akir'o'n de fremd'a hav'aĵ'o, kiel horloĝ'o'j, teler'ar'o'j kaj mon'o. Unu el la societ'o ”La Mal'kontent'ul'o'j” verk'is pro tio broŝur'o'n kun la titol'o: ”Kompar'o inter divers'spec'a ŝtel'o privat'a aŭ publik'a” aŭ ”Ŝtel'o el vid'punkt'o de
publik'a jur'o kun'e kun tabel'o pri la inter'naci'a'j ŝtel'o'j dum la
reg'o'j de la last'a'j reĝ'o'j de la famili'o Hulling.” La broŝur'o'n oni
brul'ig'is, kiel kutim'e kun'e kun la verk'int'o. Per Erik mort'is pro
drink'em'o, kaj (kiel histori'ist'o ni dev'as ne kaŝ'i la ver'o'n) ebl'e
ankaŭ pro mal'ĉast'ec'o. Li'n funebr'is ĉiu'j soldat'o'j, nom'ant'e li'n:
”Hero'a reĝ'o” aŭ ”La Ne'kompar'ebl'a .”
Kun li esting'iĝ'is la famili'o Hulling, kiu komenc'iĝ'is kun La Grand'a'j Lass'e-ul'o'j. Ĉar oni jam en'radik'ig'is al la plen'kresk'int'a generaci'o en la memor'o'n, ke la reĝ'o'j de'ven'as de Di'o, est'is iom mal'facil'e nun elekt'i reĝ'o'n inter la indiĝen'o'j, ĉar oni ne pov'is kred'ig'i al la popol'o, ke hieraŭ'a'n milit'estr'o'n oni pov'us elekt'i hodiaŭ kiel de'ven'int'o'n de Di'o. Pro tio oni for'send'is al mal'proksim'e loĝ'ant'a'j gent'o'j ekspedici'o'n, kiu fakt'e ven'ig'is vir'o'n, kiu'n oni rapid'e bapt'is kaj kron'is. Por far'i li'n pli am'at'a oni li'n nom'is Lass'e III, klar'ig'ant'e, ke per iam'a parenc'ec'o li aparten'as al la famili'o Hulling. Ĉar li nek sci'pov'is la lingv'o'n de la land'o nek sci'is i'o'n pri la land'o, kiu'n li est'is reĝ'ont'a, la potenc'o fal'is inter la man'o'j'n de Uffka (id'o de pastr'o Axonius el Upsal'a). Ĉi tiu tio'n far'is por en'radik'ig'i en la anim'o'n de la popol'o la infer'a'n dogm'ar'o'n kaj komisi'is al la profesor'o'j de la desegn'ej'o la figur'ad'o'n de infer'o, kiu'n oni al'kroĉ'ig'is en ĉiu'j preĝ'ej'o'j. Lass'e mort'is kaj post li'a mort'o oni li'n nom'is ”Lass'e Sankt'ul'o.”
Dum la reg'ad'o de li'a post'e'ul'o Per II Erik terur'a religi'a batal'o okaz'is inter la provinc'o'j. Rev'ul'o klar'ig'is, ke la mal'feliĉ'ul'o'j'n en la infer'o oni ne pinĉ'as per pren'il'o'j, sed pik'as per fork'eg'o'j. Grand'a'n kun'sid'o'n oni aranĝ'is, kaj vort'batal'o'n oni daŭr'ig'is dum dek'ses tag'o'j kaj dek'ses nokt'o'j pri pren'il'o'j kaj fork'eg'o'j, pro kio la parti'o'j ricev'is la nom'o'j'n Pren'il'o'j kaj Fork'eg'o'j. La demand'o'n oni difin'is laŭ la postul'o'j de la Pren'il'o'j.
Sed la Fork'eg'o'j firm'e persist'is si'a'n kred'o'n kaj eĉ ne ced'is spit'e de la minac'o, ke ili'n oni brul'ig'os. Kaj nun la Fork'eg'o'j, akir'int'e super'ec'o'n en unu provinc'o, komenc'is si'n defend'i kontraŭ la per'fort'o de la Pren'il'o'j. La Pren'il'o'j embaras'iĝ'is kaj pet'is help'o'n de Per II Erik. Per Erik kun'ven'ig'is la popol'o'n, kaj kun larm'o'j en la okul'o'j li ĵur'is, ke li defend'os la pur'a'n infer'a'n dogm'ar'o'n aŭ perd'os si'a'n viv'o'n. Kaj tiam li for'ir'is en la milit'o'n. Ĝi daŭr'is dek'kvin jar'o'j'n, kaj unu kest'eg'o'n plen'ig'it'a je horloĝ'o'j post la ali'a oni hejm'e'n'send'is, kaj kolekt'o'n de rekrut'o'j kaj dekret'o'n pri nov'a'j impost'o'j oni far'is unu post la ali'a. Sed la Fork'eg'o'j si'n brav'e defend'is. Fin'e al'ven'is terur'a mort'sci'ig'o anonc'ant'a, ke Per Erik pere'is. Sed la funebr'o iom'et'e mal'pli'grand'iĝ'is, kiam oni aŭd'is, ke la Pren'il'o'j batal'akir'is du provinc'o'j'n, ses mil standard'o'j'n kaj tambur'o'j'n, kvin'cent horloĝ'o'j'n kaj tri milion'o'j'n en or'o kaj arĝent'o. La korp'o'n de Per Erik oni hejm'e'n'vetur'ig'is kaj super li'a rest'aĵ'o oni konstru'is preĝ'ej'o'n kun jen'a sur'skrib'o: ”Al Hero'a Reĝ'o, Defend'int'o de la pur'a infer'a dogm'ar'o, kiu mort'is por si'a pren'il'o.
La Anim'o ver'ŝajn'e est'as ĉe Di'o.”
Ĉi tio est'is la plej bel'a paĝ'o en la laŭd'libr'o de la Hullinguloj. Sed la Fork'eg'o'j daŭr'e persist'is en si'a kred'o, kaj fin'e ili ricev'is laŭ'vol'a'n religi'a'n praktik'ad'o'n. Eĉ ekzist'is hom'o'j (el la mal'kontent'ul'o'j), kiu'j pretend'is, ke oni batal'is pri bagatel'o, ĉar est'as tut'e egal'e sci'i, ĉu en la infer'o oni est'os pinĉ'at'a per fork'eg'o aŭ per pren'il'o, ĉar oni sci'as, ke ekzist'as neni'u infer'o.
Post Per Erik far'iĝ'is reĝ'o Jœns I Filip. Li en'konduk'is teatr'o'n por bon'humor'ig'i la mal'kontent'ul'o'j'n. Sed ĉar ankaŭ la mal'kontent'ul'o'j far'is teatr'o'n, oni ili'a'j'n teatr'aĵ'o'j'n deklar'is pek'a'j, kaj oni konstru'is naci'a'n teatr'o'n, en kiu oni nur prezent'is scen'o'j'n el la Laŭd'libr'o kaj La Milit'o de la Pren'il'o'j kontraŭ la mal'fidel'a'j. Pro tio oni kutim'ig'is la popol'o'n, respekt'e supr'e'n'rigard'i al si'a'j ”grand'a'j memor'aĵ'o'j.”
Sub la reg'o de la sekv'ul'o Jœns II Petter oni ek'el'don'is ”La ŝtat'gazet'o'n.” Al ili impuls'is part'e la ferment'ant'a mal'kontent'ec'o, part'e la neces'o, dis'ig'i plej'ebl'e rapid'e la opini'o'j'n de la alt'rang'ul'ar'o. La cel'o de la ”Ŝtat'gazet'o” est'is: sen'ĉes'e klar'ig'i, ke ĉio, kio'n pens'as, parol'as aŭ skrib'as la sub'ul'ar'o est'as mensog'o; ke ĉi'a'j'n ag'o'j'n de la sub'ul'ar'o kaŭz'as mal'nobl'a'j motiv'o'j, ego'ism'o, envi'o kaj malic'em'o; klar'ig'i, ke la nun'a soci'o est'as la plej perfekt'a, konduk'ant'a al ĉies feliĉ'o; predik'i, ke la infer'a dogm'ar'o est'as la plej mild'a, plej profund'a, plej sprit'a de ĉiu'j dogm'ar'o'j, kiu'n oni ne pov'us anstataŭ'ig'i per ia ajn ali'a, ke ĉiu'j ali'a'j dogm'ar'o'j est'as mal'saĝ'a'j kaj mal'moral'a'j ktp. Ĉi tiu'n el'pens'aĵ'o'n oni bon'ven'ig'is ĝoj'kri'e kaj ”La ŝtat'gazet'o”
pren'is pro tio la nom'o'n: ”La Publik'a Opini'o” aŭ ”La Ben'at'a Mal'aktiv'ec'o.”
La ”soci'o” jam nun ating'is la supr'o'n aŭ ideal'o'n de absurd'ec'o. La util'o'n oni mal'estim'is kaj la sen'util'o'n oni honor'is. Est'is do pli honor'ind'e figur'i pom'o'n, pro kio oni far'iĝ'is profesor'o kaj kavalir'o, ol kresk'ig'i pom'arb'o'n, pro kio oni nur far'iĝ'is impost'pag'ant'o. La prezent'o'n de teatr'aĵ'o oni estim'is kaj honor'is mult'e pli ol la verk'ad'o'n de teatr'aĵ'o, kaj kelk'foj'e, vid'int'e bon'eg'a'n teatr'aĵ'o'n, oni vid'is la publik'o'n jung'i si'n antaŭ la vetur'il'o'n de aktor'in'o, por tir'i la vetur'il'o'n ĝis ŝi'a dom'o.
Ĉiu'j'n, kiu'j vol'is mal'help'i la just'ec'o'n, kontraŭ'labor'i ekzamen'o'n de la kompat'ind'a stat'o, pli'grand'ig'i la mizer'o'n kaj pun'i sen'kulp'ul'o'n, oni honor'is per ofic'o'j, pensi'o'j kaj merit'sign'o'j.
Plej ideal'e, tamen, evolu'is la viv'o en la urb'o'j. En la reĝ'urb'o loĝ'is tri'cent mil hom'o'j sur spac'o ne pli grand'a ol kelk'a'j kvin'dek'o'j da ar'o'j. Vid'ant'e ĉi tiu'n ŝton'tomb'o'n, kiu est'is la fier'o de la en'loĝ'ant'o'j, oni do pov'is tuj kalkul'i sur kiom da ŝarĝ'o'j da mal'pur'aĵ'o'j ĝi kuŝ'is, ĉar la urb'o'n oni ne pur'ig'is ĉiu'tag'e.
Pro tio est'iĝ'is mal'bon'odor'o, kiu'n la urb'an'o'j ne sent'is, sed kiu kaŭz'is mal'san'o'j'n. Al tio ankaŭ kun'help'is alt'grad'e la ideal'a konstru'manier'o. Anstataŭ kuŝ'ig'i la dom'o'j'n en teras'o'j'n al la sun'flank'o, oni ili'n konstru'is en long'a'j vic'o'j, inter kiu'j ir'is voj'et'o'j tiel mal'larĝ'a'j, ke nur por mal'mult'a'j loĝ'ant'o'j la ĉambr'o'j est'is sufiĉ'e hel'a'j. Sam'e kiel ĉe cert'a'j popol'o'j, loĝ'ant'o'j en val'o'j inter alt'a'j mont'o'j, ankaŭ ĉi tie mal'san'o nask'iĝ'is, kiu sub la nom'o de kreten'ism'o ŝanĝ'is la funkci'o'j'n de la cerb'o, ig'ant'e la idiotism'o'n hered'a.
La urb'an'o'j do far'iĝ'is tiel kreten'a'j, ke kamp'ar'an'o ne kompren'is, kio'n ili parol'as. Al ili ĉiu'j percept'o'j tiel konfuz'ig'is, ke tiu'j, kiu'j tio'n pov'is, tag'e dorm'is kaj nokt'e manĝ'is kaj trink'is, kio kompren'ebl'e kaŭz'is mult'e pli da mal'san'o'j.
Amas'ig'at'a'j sur mal'grand'a spac'o ili daŭr'e inter'batal'is, kio tut'e ne est'is mir'ind'a, ĉar ili dev'is si'n reciprok'e ĝen'i, puŝ'i kaj pied'prem'i. La pli'grand'iĝ'ant'a'n kreten'ism'o'n sekv'is sen'help'ec'o, kiu proksim'um'e simil'is al tiu de la infan'ec'o. Mult'a'j'n mil'o'j'n da or'mark'o'j oni pro tio dev'is pag'i al gard'ant'o'j, kiu'j sub la nom'o de polic'an'o'j marŝ'is sur strat'o'j, hejm'e'n'konduk'is ebri'ul'o'j'n, hejm'e'n'port'is tiu'j'n, kiu'j'n renvers'is kaj prem'is vetur'il'o'j, kur'is al'port'i akv'o'n al sven'int'o'j, serĉ'is dom'numer'o'j'n, sci'ig'is, kie loĝ'as la barbir'o, kie trov'iĝ'as publik'ul'in'o'j, kie brul'as ktp.
Al tiu'j idiot'ej'o'j si'n amas'e direkt'is el la kamp'ar'o ĉiu'j tiu'j jun'ul'o'j kaj jun'ul'in'o'j, kiu'j ne hered'os bien'o'n. La jun'ul'o'j'n oni pren'is kiel sklav'o'j'n; la jun'ul'in'o'j serĉ'is ofic'o'n kiel sklav'in'o'j aŭ atend'is, ke oni ili'n okaz'e mal'virt'ig'os. En la urb'o est'is mal'facil'e al jun'ul'o'j edz'iĝ'i, kaj pro tio oni mal'virt'ig'is kun ili'a propr'a kun'sent'o kaj tiu de la polic'o ĉiu'j'n fil'in'o'j'n, kies infan'o'j ne pov'us postul'i i'a'n okup'o'n aŭ ofic'o'n.
Mal'feliĉ'a'j kiel ili do est'is, ili serĉ'is konstant'a'j'n rimed'o'j'n en alkohol'aĵ'o'j, kiu'j'n oni konsum'is en publik'a'j ej'o'j. Ĉe ĉiu konsum'ad'o de grand'a kvant'o da alkohol'o, kio nur okaz'is en vir'a rond'o, oni kutim'is trink'i apart'a'n glas'o'n da alkohol'o por la hejm'e rest'ant'a vir'in'o, kiu ne pov'is for'est'i de la infan'o'j, kaj unu glas'o'n por la hejm'o, kie atend'is lit'o kaj edz'in'o. En ver'e grand'a'j okaz'o'j por ebri'iĝ'o oni komenc'is trink'i grand'a'n glas'o'n da alkohol'o por la reĝ'o kaj unu por la patr'uj'o, kelk'foj'e ankaŭ unu por la pur'a infer'a dogm'ar'o.
Ĉi tiu ideal'soci'o de tri'cent mil person'o'j pretend'is labor'i por la bon'stat'o de la popol'o. Sed ir'int'e maten'e al la urb'lim'a'j impost'ej'o'j aŭ al la foir'ej'o'j, kie'n la kamp'ar'an'o'j al'port'is manĝ'aĵ'o'j'n al ili, oni vid'is kiu ili'n nutr'as. Inter'ŝanĝ'e de tio la kamp'ar'an'o'j ricev'is iom da mon'o, kiu'n for'pren'is la impost'o'j; pli'e ili rajt'is rigard'i ole'o'pentr'aĵ'o'j'n, aŭskult'i preleg'o'j'n, kiu'j'n ili neniam hav'is temp'o'n aŭskult'i, sed pri tio ili dev'is kulp'ig'i si'n mem, ĉar est'is permes'at'e aŭskult'i ili'n, kiam plaĉ'os al ili, kompren'ebl'e kontraŭ apart'a pag'o; pli'e ili ricev'is instru'ist'o'j'n, kiu'j instru'is al ili la infer'a'n dogm'ar'o'n kaj la laŭd'libr'o'n, kompren'ebl'e kontraŭ'pag'e, kaj dimanĉ'e plen'a'n ĉerp'il'o'n da insult'o'j de la pastr'o, kiu dir'is al ili, ke ili est'as grand'a'j fripon'o'j kaj ke oni ili'n kastr'os, se ili ne pag'os la impost'o'j'n. Ĉio'n ĉi, kio'n oni nom'is la ben'at'a'j frukt'o'j de la instru'ad'o, ili ricev'is (kontraŭ pag'o), por ke ili al'port'u en la urb'o'n manĝ'aĵ'o'j'n al tiu'j, kiu'j mort'us pro mal'sat'o, se unu maten'o'n la kamp'ar'an'o'j preter'las'us ir'i al la foir'ej'o. Kaj tio'n oni pov'is kred'ig'i al la kamp'ar'an'o'j!
Sed en la urb'o ĉiam trov'iĝ'is mal'riĉ'ul'o'j kaj mal'kontent'ul'o'j, kaj fin'e est'is neces'e zorg'i pri ili, ĉar ili far'iĝ'is danĝer'a'j. Pro tio oni konstru'is publik'a'j'n dom'o'j'n de kompat'em'o, kiu'j'n oni nom'is mal'liber'ej'o'j, kie oni far'is prov'o'j'n ek'sci'i, je kiom mal'mult'a manĝ'aĵ'o pov'as viv'i hom'o. Kaj ek'sci'ant'e tio'n, oni trov'is, ke la labor'ist'o'j diboĉ'as. Kiam la labor'ist'o'j rifuz'is labor'i, ĉar la labor'o est'is laŭ'vol'a, oni far'is la labor'o'n dev'ig'a, kaj per arm'il'o'j oni dev'ig'is ili'n labor'i.
Fin'e kiam la mal'kontent'o kaj la ekscit'iĝ'o far'iĝ'is tro grand'a'j, la impost'o'j ne'toler'ebl'a'j, kaj ĉar la tut'a'n ŝuld'o'n oni ĵet'is sur la reĝ'o'n, ĉi tiu fin'e el'trov'is nov'a'n sistem'o'n de reg'ad'o, kiu'n post mult'e da kverel'o oni akcept'is sub la nom'o ”parlament'a reĝim'o” aŭ ”pri'respond'a sistem'o.” Sam'e kiel mult'a'j gazet'redaktor'o'j est'is dev'ig'at'a'j pro la leĝ'o pri pres'liber'ec'o ĝi'n lert'e evit'i, anstataŭ'ant'e si'n per tiel nom'at'a'j respond'ec'ul'o'j, la reĝ'o do de'post nun elekt'is ministr'o'j'n, kiu'j pren'is sur si'n la respond'ec'o'n por li'a'j mal'prudent'aĵ'o'j, kaj pro tio la reĝ'o est'is protekt'at'a kontraŭ ĉia akuz'o. Sed la respond'ec'o ne est'is pli danĝer'a, ol ke ili hav'ig'os al ministr'o, kiu'n oni akuz'is pro reĝ'a mal'prudent'aĵ'o, eks'ig'o'n por est'i guberni'estr'o kaj kerub'kavalir'o. Ĉi tiu ofic'o de respond'ec'ul'o est'is do tre oportun'a kaj oni ĝi'n mult'e aspir'is.
En plej proksim'a inter'rilat'o kun tio star'is la tro'babil'ad'sistem'o aŭ parlament'ej'a sistem'o. Ar'o da riĉ'a'j hom'o'j ĉiu'jar'e kun'ven'is, unu foj'o'n serĉ'ant'e per sagac'a parol'o elekt'i la sekv'ont'a'n viktim'o'n, sur kiu'n nov'a impost'o est'u ŝarĝ'ot'a. Kiam ili est'is tro sagac'a'j al si reciprok'e, ili pac'e inter'konsent'is, ne ŝarĝ'i la impost'o'n sur si'n reciprok'e aŭ ili inter'ŝanĝ'is kaj brokant'is la impost'o'j'n.
Apart'a kaj si'a'spec'e bon'a ekzempl'o de ĉi tiu reg'a sistem'o est'is la parlament'ej'a leĝ'o, kiu trakt'is la meti'o'n de tan'ist'o'j. Ses tan'ist'o'j jam far'is dum 25 jar'o'j mal'bon'a'n led'o'n por mal'bon'a prez'o. Iu'n tag'o'n la ĉas'ist'o'j, kiu'j loĝ'is ankoraŭ en la najbar'aĵ'o, permes'is al si la en'konduk'o'n de bon'a led'o por bon'a prez'o.
La popol'o ĝoj'kri'e bon'ven'ig'is la nov'aĵ'o'n, sed la ses tan'ist'o'j, kiu'j hav'is sid'lok'o'n en la parol'a ĉambr'eg'o aŭ parlament'ej'o, don'is pet'skrib'o'n pri lim'pag'o por la led'o de la ĉas'ist'o'j. La en'land'a'n industri'o'n oni protekt'u, la id'o'j'n de la land'o oni ne for'manĝ'u ktp. Ili efektiv'ig'is la lim'pag'o'n de la ĉas'ist'a led'o!
Pro ĉi tiu'j ses tan'ist'o'j oni dev'ig'is la popol'o'n daŭr'e aĉet'i mal'bon'a'n led'o'n je mal'bon'a prez'o. Ĉi tiu'n ag'o'n oni nom'is protekt'ag'o, ĉar per ĝi oni protekt'is la privat'a'n interes'o'n kun mal'profit'o de la publik'a. La respond'ec'ul'o tamen opini'is, ke plej bon'e est'as kapt'i la okaz'o'n por serĉ'i ofic'o'n kiel guberni'estr'o; li ŝajn'ig'is grand'a'n ĉagren'o'n kaj eks'iĝ'is. La ofic'o'n li ricev'is kun'e kun la Kerub'a orden'o, per kiu oni kutim'is rekompenc'i nur eminent'ul'o'j'n.
Sed plej bedaŭr'ind'e el ĉio est'is, ke la kreten'ism'o iom post iom far'iĝ'is natur'de'ven'a sam'e kiel la korp'a'j mal'fort'o'j. La kreten'ul'o'j, kiu'j nom'is si'n ”Societ'o de la inteligent'ul'o'j” (de intelligere = kompren'i), ĉar ili ne kompren'is si'a'n kreten'ism'o'n (lucus de n'o'n lucere), iom post iom jam degener'is tiel, ke ili jam perd'is la konsci'o'n pri si'a cerb'mol'iĝ'o; mal'e ili pretend'is est'i la plej saĝ'a'j de la soci'o. Ĉar ili dispon'is pri la soldat'ar'o, la stat'o de la soci'o far'iĝ'is plej'ebl'e simil'a al frenez'ul'ej'o, kies pacient'o'j ribel'is kaj intern'ig'is si'a'j'n kurac'ist'o'n kaj gard'ant'o'j'n.
Ĉi tio kaŭz'is la plej kurioz'a'j'n scen'o'j'n. Oni pov'is aŭd'i, ke en la parol'a ĉambr'eg'o oni pled'is plej serioz'e por tia'j opini'o'j, ke Atlantik'a, kiel oni nun nom'is la regn'o'n, kiu posed'is nur 50000 soldat'o'j'n, pov'us si'n defend'i kontraŭ Akvilonia aŭ kiu ajn regn'o, kiu hav'is 20-obl'a'n nombr'o'n da soldat'o'j. Ali'a'n foj'o'n oni sukces'plen'e pled'is por la opini'o, ke la soci'o fal'ruin'iĝ'us, se la popol'o ne vol'us pag'i impost'o'n al cert'a'j komedi'ant'o'j. Ali'a'n foj'o'n la ŝtat'o ruin'iĝ'us, se la popol'o ne vol'us don'i salajr'o'n kaj profesor'ec'o'n al sinjor'o, kiu kolekt'is grand'a'n nombr'o'n de cert'a spec'o de skarab'o'j, al kiu'j li tra'pik'is la korp'o'n per zink'pingl'o'j.
El la kutim'o vid'i, ke jar'o'n post jar'o oni pri'zorg'is, pag'is kaj aspir'is la kreten'ism'o'n, rezult'is iom post iom, ke mult'a'j mal'feliĉ'ul'o'j dezir'is part'o'pren'i la kreten'ism'o'n, ĉar ĝi don'is honor'o'n kaj mon'o'n. Kaj nun ili est'is dis'kon'ig'ot'a'j en la lern'ej'o'j, sed oni ne rapid'e antaŭ'e'n'ir'is, ĉar la anim'o'j de la popol'o ankoraŭ al'kroĉ'ig'is per la memor'o al la pas'int'ec'o, kiu posed'is mult'e da saĝ'o, eĉ se ĝi est'is mal'bon'a laŭ mult'a'j rilat'o'j. Sed daŭr'e vid'ant'e, ke oni ricev'as ŝat'at'ec'o'n nur, se oni posed'as la opini'o'j'n de la potenc'ul'o'j, oni dev'is kontraŭ'vol'e almenaŭ ripet'i la aprob'it'a'j'n opini'o'j'n, eĉ ne hav'ant'e ili'n, kaj post kiam ili pen'e akir'is la sam'a'n opini'o'n kiel la alt'rang'ul'o'j, ĉi tiu opini'o jam far'iĝ'is eks'mod'a.
Rezult'is do el ĉi tio sen'ĉes'a kur'ĉas'ad'o, etern'a'j konflikt'o kaj ekscit'it'ec'o en la soci'o kaj neniam lac'iĝ'ant'a mal'kontent'o. Kaj kiam la sen'pov'ul'o'j amas'e ribel'e kontraŭ'star'is la potenc'ul'o'j'n, kaj for'rab'is al ili la potenc'o'n, oni tuj vid'is la mal'nov'a'n stat'o'n si'n re'nov'ig'i kaj ripet'i, tiel ke post ĉiu ribel'o tiu'j, kiu'j'n antaŭ moment'o oni tiran'e prem'eg'is, far'iĝ'is tiran'o'j, pri kio antaŭ'e ili neniam rev'is.
Jen la moment'o, kiam ĉiu'j pens'em'ul'o'j pri'pens'is kun furioz'o la demand'o'n pri la pli'bon'ig'o de la soci'o, kaj nombr'o da sekt'o'j nask'iĝ'is, kiu'j'n entuziasm'ig'is la sankt'a fervor'o ĉes'ig'i, kiom ajn kost'os tio, la mal'feliĉ'o'j'n, la mizer'o'n kaj la kverel'em'o'n.
Unu sekt'o, nom'at'a ”mol'led'a skol'o”, pled'is por la opini'o, ke la soci'o'n oni las'u grand'iĝ'i laŭ'plaĉ'e kiel natur'a herb'ej'o, kie herb'o kaj herb'aĉ'o inter'batal'u pri la nutr'aĵ'o'j, eĉ kun la risk'o, ke la herb'aĉ'o venk'os kiel la plej fort'a.
Ali'a sekt'o, nom'at'a la korporaci'an'o'j aŭ ”skol'o de mal'grand'a'j bird'o'j,” predik'is ĝeneral'a'n unu'ig'o'n de mal'grand'ul'o'j, mal'san'ul'o'j, mal'fort'ul'o'j, mal'saĝ'ul'o'j, mal'labor'em'ul'o'j, per kio la rajt'o de la mal'fort'ul'o'j, tiran'e prem'eg'i la fort'ul'o'j'n, ricev'u sankci'o'n de la fundament'a leĝ'o.
Tri'a sekt'o, la ”boŝman'o'j ” opini'is, ke la sol'a sav'o de'pend'as ne de solv'o de la demand'o'j, kiu'j est'as ne'solv'ebl'a'j, sed de ĝeneral'a eksplod'e far'ot'a detru'o de la tut'a planed'o Ter'o, kiu, ĉar kre'it'a el neni'o sekur'a, re'ir'u al si'a de'ven'o.
Kaj dum ĉi tiu'j sekt'o'j kaj ali'a'j inter'batal'is pri la hegemoni'o, la soci'o daŭr'e persist'is en la mal'nov'a sistem'o, serĉ'is en la pas'int'ec'o la pruv'o'j'n por la ĉiu'rilat'a bon'o de la est'ant'ec'o kaj akcept'is mal'nov'a'j'n jam tra'viv'it'a'j'n form'o'j'n, dekret'is decid'o'j'n kaj don'is leĝ'o'j'n, tiel ke neniam antaŭ'e tiom da konsent'o super'reg'is la reg'ant'o'j'n, kiu'j opini'is kaj pruv'ig'is, ke tio est'as la ver'a Insul'o de Feliĉ'ul'o'j, dum ĉe la reg'at'o'j ĉiam pli'fort'iĝ'is la kred'o, ke ĝi cert'e est'as Insul'o de Mal'feliĉ'ul'o'j.